O esperanto nos inicios do século XX na Galiza

O esperanto foi creado na década de 1880 polo oftalmólogo de orixe xudeu Ludwik L. Zammenhof , orixinario de Bialystok, hoxe Polonia, tendo como base principal varias linguas de Europa Occidental, con fortes influencias eslavas; a súa idea era que a nova lingua planificada tivera unha aprendizaxe doada para facilitar a súa difusión e utilización masiva. En moi pouco tempo a lingua internacia (lingua internacional) conseguiu popularizarse a nivel mundial e comezaron a formarse grupos para fomentar a súa propagación. En 1897 apareceu xa unha primeira xeira de seguidores do esperanto en Compostela, encabezada polo doutor Adolfo Serapio Casal, os estudantes de medicina Javier Casares Bescansa, Ignacio Lis Lombao e José V. Requejo e o estudante de dereito canónico Matías Usero Torrente, anos andados crego disidente asasinado polos golpistas. Os primeiros grupos esperantistas Houbo que agardar até o inicio do século XX para que se formaran os primeiros grupos esperantistas na Galiza. O primeiro deles ficou constituído en novembro de 1904 na Reunión de Artesáns da Coruña, e nel estaban integrados o comandante de Artillaría Pascual Perea e o contábel Manuel Monteagudo, que ocupou ademais o cargo de vogal da Hispana Societo Esperanto; ao pouco tempo da súa constitución este grupo organizou un curso para ensinar esperanto no local dos artesáns coruñeses. En 1906 Monteagudo e outro membro do grupo, Romualdo González, fixeron tamén unha xira de 10 días por varias localidades, entre as que estaban Vigo, Vilagarcía e Santiago, para facer charlas de promoción da nova lingua internacional. Para complementar estas actividades, diversas personalidades asinaron tamén artigos en xornais e revistas comentando as virtudes do esperanto: a mestra coruñesa María Barbeito Cerviño publicou un deles na Revista Gallega en setembro de 1906. Foron estes primeiros anos do século de gran dinamismo no eido esperantista, creándose un novo grupo no Barco de Valdeorras en 1906, que tivo como membro máis destacado o nacionalista Hixinio V. Ameixeiras. Da súa man naceu tamén ao pouco tempo o grupo esperantista de Ourense, que tiña como orixe a sección esperantista da Asociación de Dependentes de Comercio e pouco tempo despois Ameixeiras fundou unha nova agrupación en Lugo. Na altura de 1909, ademais destes grupos iniciais da Coruña, O Barco de Valdeorras, Ourense e Lugo existían tamén novos grupos esperantistas en Compostela (no que figuraban José Santaló e Santiago Carro), Foz (con Camilo Cela Fernández, pai de Camilo José Cela, e o nacionalista Antón Vilar Ponte) e Vigo (con Bernardo Fernández e Manuel Dovao). Nos Jarlibros (anuarios) editados anualmente polas asociacións esperantistas internacionais figuraban os nomes e enderezos dos novos propagandistas incorporados á difusión do esperanto. Entre os propagandistas da nova lingua auxiliar na Galiza predominaban as clases medias e profesionais da máis variada índole, desde o artilleiro e matemático Juan Durán Loriga ao xornalista Eladio Fernández Diéguez, o autor dramático Galo Salinas ou o fundador de Cántigas da Terra, Mauricio Farto na Coruña; tamén o tenente da garda civil Ángel Ramos Ordóñez en Betanzos, o escritor Manuel Leiras Pulpeiro en Mondoñedo, o irmandiño de Vilaba, Antonio García Hermida, o librepensador Hipolito S. Luengo en Ourense, ou a mestra Encarnación Suárez Miranda en Silleda. Pola súa banda, en Ferrol apareceu un grupo esperantista en 1910, probabelmente influído por esperantistas ferroláns de relevo que residían en Compostela, como Matías Usero ou os médicos Javier Casares e Antonio Porta Gárate. Chama a atención o eclecticismo dos protagonistas daqueles primeiros pasos do esperanto na Galiza, coa presenza de militantes nacionalistas e de moitos militares, especialmente da rama de Artillaría. Naqueles primeiros tempos comezaba a aparecer unha crecente simpatía dos militantes das organizacións obreiras polo esperanto, que se consideraba unha ferramenta para o fomento do internacionalismo. Na Coruña estaban xa entre os primeiros esperantistas algúns directivos do Centro de Estudios Sociales Germinal como Sabino Alfonsín e o carpinteiro Manuel Alvedro e en Santiago tamén era esperantista o tipógrafo e sindicalista José Santiago Prol. Nas décadas seguintes, o esperantismo perdeu ese eclecticismo inicial para ser promovido especialmente por grupos librepensadores e militantes de organizacións obreiras, ligándose claramente coas correntes máis progresistas presentes na Galiza.