A dignidade dos pequenos acenos de resistencia e memoria

Un café con Pepe Álvarez Cáccamo muda no último instante o tema desta páxina. Contáxiame a urxencia de vindicar a resistencia, de seguir lembrando que unha das máis graves consecuencias da represión franquista foi a mudanza do relato para espallar, e que callase, a idea dun pobo submiso que recibiu o ditador cos brazos abertos. Non foi tal. Desménteno as barricadas de Tui, os xermolos de guerrilla no Xiabre e Lobeira, a resistencia no Ferrol ou en tantas outras vilas naquela semana aciaga de xullo do 36. E desménteno, tamén, os pequenos acenos que mantivo a xente do común durante décadas de ditadura. Como a de poñer os selos co rostro de Franco boca abaixo, en tal número que Correos decretou devolver as cartas aos remitentes que non gardasen o debido respecto ao xenocida. A historia do país constrúese con pequenos grandes acenos como pintar nove cruces na volta da Bombardeira. Unha por cada home asasinado, a maioría mariñeiros, aquela madrugada do 15 de outubro. O propio Pepe escribiu sobre elas. Contábase que empezou unha muller -unha nai, unha viúva-, que teimaba en pintar cun pau na terra nove raias verticais cruzadas por unha única, horizontal. Quizais, di Pepe, era o que permitían as présas, pero o trazo único uniu as mortes e converteu as cruces de Baiona en poesía colectiva. Din que cando non ía a muller facíaas alguén da vila, vindicando o pobo, como súa, a memoria dos mártires. Logo, nos 60, aínda vivo o ditador, un grupo de antifranquistas fixo un repintado poético e vindicativo, e xa no novo século alumnado de Baiona, capitaneado pola mestra Puri Pérez Leirós, trazou con pintura vermella a mesma liña horizontal que rompía o silencio e a distancia da xente nova coas mortes vellas. Palabras, xestos e fotos A memoria como lección de dignidade. De facer o correcto malia o que veña. Porque os pequenos acenos podían traer consecuencias graves. Que valente foi Lola Lois ao negarse a bautizar o fillo póstumo de Ramiro Paz! Ao provocar así á aquela ditadura fascista e clerical que tras fusilalo a el lle quitara todo: cartos, imprenta, quiosco. Sería máis doado seguir o mandado, pero negouse. Igual que Isolina Villaverde. Como era moi relixiosa quixo darlle un responso ao home, Aurelio Torres, cando o asasinaron salvaxemente. A idea dun pobo submiso que recibiu o ditador cos brazos abertos non foi tal Pero o cura díxolle que na súa igrexa non entraban rojos e ela sentenciou que se o templo non era bo para o cadáver del non era bo para ela, e nunca máis entrou nin nese nin en ningún outro. No resto de anos que viviu, e foron moitos, rezoulle ao seu deus ao ritmo do sacho, lonxe de sotanas, nas horas de deslombo para quitar a fame da descendencia. Logo pousábao na porta do cemiterio e ía falar con Aurelio, enterrado sen lápida. Moitas veces foi aceno resistente, simplemente, lembrar as mortes. Outro Pepe, Álvarez Castro, contou no seu blog dos anos do medo como a guerrilla burlara os gardas para deixar dúas coroas de flores no día de defuntos do ano 1944 en Monte Porreiro e a volta de Couto, lugares de asasinatos. E na cinta unha mensaxe: Honor a nuestros mártires. Conta tamén Josefa Mojón que os falanxistas mandaron darlle un aviso ao seu pai cando, pasados cinco anos do fusilamento do seu irmán Antonio, fora buscar os restos para enterralos no cemiterio municipal cunha placa que dicía: Una fatal guadaña sego tu vida de 21 años. Non lles gustaba iso de que cuestionase a morte do propio fillo mais, por moito que o ameazaron, Rogelio teimou en que terían que matalo e metelo a el nese mesmo nicho antes de quitarlle a placa. E aí segue. E xa nos albores da democracia, a familia suou para poñer necrolóxicas no xornal lembrando o inxusto fusilamento. Como fixo a de Adolfo Monroy, que deixou viúva e nove criaturas orfas. Publicou necrolóxicas na desmemoriada democracia, lembrando o seu asasinato –Nos quitaron el derecho a conocerte, nadie nos puede quitar el derecho a recordarte– e ata o responsábel do mesmo –Asesinado a los 41 años el 12 de noviembre de 1936 por un muy conocido armador franquista de Bouzas– para concluír cunha esixencia: Reclamamos verdad y justicia, y el genocidio y represión franquista en Galicia en los libros de texto. Ás veces, a memoria non precisou nin palabras para ser eterna. Ficou en fotos como a que Amalia Álvarez lle fixo a Cinta Rey, a nai de Vitor Casas, abrazada á árbore onde lle mataran o fillo e tamén a Bóveda. Ou na que lle fixo un familiar a Juana Otero, o día que foi rapada e tatuada na fronte. Pediuno ela, "para que a historia non esqueza o que nos fixeron". Que así sexa.