Bieito Ledo: Saciando a fame e sede de cultura

Vostede levaba camiño dunha carreira relixiosa, pero nun momento dado deixou os hábitos e recomezou na vida civil fundando en 1975 a libraría Ir Indo en Vigo. A nosa preparación fundamental incluía, nos doce anos de Seminario, cinco cursos de Latín, tres de Filosofía e catro de Teoloxía e despois estabamos nove meses seguidos, desde o 1 de outubro a finais de xuño sen vacacións de ningún tipo, coas tres comidas do día en silencio e con lecturas. A nosa capacidade para a soidade, o silencio e a introspección era enorme. No meu caso entrara con doce anos e saín con 24. Nos últimos anos que estiven no Seminario conectei cos cregos do grupo de Ribadavia que proviñan do Concilio Vaticano II aos que dividiu Ángel Temiño [bispo integrista de Ourense entre 1952 e 1988]. Primeiro estiven uns meses en Santa Comba, e misei até na capela visigótica. Despois marchamos tres do mesmo curso para Arzadegos, en Vilardevós, onde atendiamos oito parroquias entre os tres que viviamos xuntos. Levabamos a idea que despois se coñeceu como Teoloxía da Liberación. Non levabamos distinción, non usabamos sotana nin clériman, non cobrabamos por nada e iso chocou moito nas parroquias veciñas, con moito frade redentorista. Eran dos que lle dicían á xente que había que ter os fillos que deus mandara e así había familias de oito ou dez e vivían, falo de 1969, en casas sen dividir. Ao chegarmos nós, falando de que podían limitar a natalidade, ben podes imaxinar que con esas ideas axiña nos quixeron boicotear. Separáronos desde o bispado e seguín periplo por Valencia, por Roma, pola Complutense e cheguei a Vigo en 1975. Cando chega a Vigo xa estaba secularizado? Unha vez que deixei a parroquia xa nunca máis exercín e en 1975 montei a libraría Ir Indo. A primeiros de 1976 xa era presidente do Círculo Ourensán Vigués, na rúa Venezuela. Tardei dous anos en pedir a secularización. A norma desde Roma foi que non nola facilitasen, porque había unha gran desbandada de cregos a nivel mundial. Temiño non só a obstaculizou senón que me dixo que tiña o gran pecado da soberbia e que ía informar. Secularizarse non era tan simple como dicir ciao ás obrigas de crego. Hai xente que nin a pediu, casou civilmente e tivo fillos. O normal é pedila para reducirse ao estado laico, que non che permite exercer o ministerio sacerdotal, pero non quita que sexas unha persoa "consagrada" [sorrisos]. Non tiven xa relación coa institución, pero eles fixéronnos o baleiro a algúns. Desde entón nin exercín nin practiquei. Hoxe son agnóstico e non fun xa capaz de volver crer. Casoume en 1978 Francisco Carballo, que estaba na directiva do Círculo Ourensán-Vigués, en Castrelos, relixiosamente pero sen misa. Cando monta a libraría Ir Indo, había uns días que morrera Franco. Era un negocio pensado como medio de vida, pero estaba nunhas estrañas galerías na rúa do Príncipe, no que anos despois estaría tamén a empresa editora de A Nosa Terra. Tiña exercido como profesor de relixión e despois estiven nun colexio privado xa como licenciado en Filosofía. Aínda que traballei tamén tres meses nunha lavandería de París, aforrei poucos cartos e fun para ese local pequerrecho, de 40 metros cadrados porque era barato, non pola súa situación comercial con apenas xente transitando. Coa miña maneira de ser logrei que en poucos meses fose un referente en libro galego, de historia e de pedagoxía, de modo que colexios punteiros como o Rosalía de Castro ou o Martín Códax viñesen por alí a mercar. Fíxenme cunha clientela galeguista importante e nesas materias era o que máis vendía. Co reclamo galego do nome e a tartaruga de símbolo. Eu son orgulloso da miña orixe labrega, e cando viña de Madrid tiña un veciño meu que cando lle preguntaba como estaba dicíame iso de "o caso é ir indo". Para min a libraría era un territorio enriquecedor, pensei que en vez de poñerlle un nome de escritor era mellor ese que falaba de ir progresando na vida. A tartaruga suxeriuma un arquitecto, porque é un animal que non cía, non dá marcha atrás. O ambiente cultural neses anos de tránsito propiciou o nacemento de moitas librarías por todo o país. Só en Vigo hai varias cuase míticas dese tempo: a Castelao de Fernando Pereira, Curros Enríquez, A Esmorga, Arcova, Librouro de Antón Patiño…. Había unha intención de culturalizar e de consolidar as liberdades que se abrían paso. Pensa que no 27 de setembro de 1976, cando se cumpría un ano dos derradeiros fusilamentos do franquismo, pediuse realizar unha manifestación contra a pena de morte que só se autorizou para o día 30. Xuntáronse 7.000 persoas e entre as sete persoas asinantes da petición, porque era unha iniciativa cidadá, estabamos dous libreiros. Quen nos convenceu de que tiñamos que encabezala foi un militante do Movemento Comunista de Galicia (MCG), un partido pequeno pero con militantes moi activos. Alí estiven con Xoaquín da Librería Curros Enríquez, con Xosé de Arcova, Roi Alonso d'A Esmorga… Foi en 1975 que me apuntei ao Círculo Ourensán-Vigués, que nun ano xa presidía. Formárase coa amálgama dunha asociación de médicos e de empresarios da construción ourensáns da zona de Avión que fixeran cartos en México. O primeiro presidente foi Pardo Fabeiro, médico psiquiatra e despois botei, desde 1976, dezasete anos á fronte. Escollín eu mesmo a directiva, entre eles Víctor Freixanes, Vítor Vaqueiro, Miguel Murado, Francisco Carballo, Emilio de Gregorio, Manolo Janeiro,… era moi ampla no ideolóxico, e incluía tamén algún dos máis demócratas dentro dos construtores. Naquel tempo a Asociación Cultural de Vigo era protagonista, como noutras zonas do país, pero comezaban a descender moito na súa actividade porque as persoas que as dinamizaban precisábanse para cubrir as direccións dos partidos e sindicatos prontos a legalizarse. Deixáronnos a nós un territorio moi aberto e empezamos a organizar unha semana de cultura pola que desfilaron desde Filgueira a Díaz Pardo pasando por Beiras, cubrindo todo o espectro ideolóxico do galeguismo e tamén fixemos a Semana da Cultura portuguesa aquí e en Guimarães a Semana da Cultura galega en Portugal. A asistencia a todos os actos culturais naqueles anos contábase por centos de persoas. Había unha fame enorme de saber, auténtica sede de cultura. A miña achega na directiva do Círculo Ourensán-Vigués ten tamén unha reminiscencia da miña cultura rural, porque temos unha característica diferente aos que son da cidade. Sabemos que cada ano só pode haber unha colleita de millo ou de patacas, temos outra concepción do tempo e por tanto de como se van producir as mudanzas. Daquela comezamos coa primeira edición dos Premios da Crítica, que naceron en 1978 e ían chamarse primeiramente Martín Códax. Celebrámolos un 16 de maio, convocamos a sociedade de Vigo no Hotel Samil e enchémolo. E continúan vivos despois de máis de catro décadas. Como era o mundo editorial galego entón? Apenas estaba Castrelos, xa en devalo, Galaxia, O Castro e outras pequeniñas, antes da chegada en 1979 de Xerais, vostede é xerente de Galaxia. Son o primeiro director xerente con dedicación exclusiva, traballo que antes facía Valentín Arias, que era mestre e só lle podía dedicar unhas horas. Comigo constituíuse a Asociación Galega de Editores, que formamos con sete selos. Galaxia naquel ano inicial meu viña de editar apenas dezaseis novidades nun ano. Galaxia naceu en 1950 cun sentido político-cultural. A idea do triunvirato fundador (Piñeiro, Xaime Illa Couto e Paco del Riego) partía dunha decisión de abandonar o mundo político e centrarse no cultural. Ao meu ver debían ter mantido o Partido Galeguista con vida, e aínda desde certo galeguismo radical mantense que aquilo foi unha traizón. A min tamén se me considerou tal ao pórme a exercer alí. Era unha vía cultural, pero de militancia pura e dura. Cando cheguei non cobraba ninguén, e a Ramón Piñeiro pasábanselle 16.000 pesetas ao mes para subsistir. Cando cheguei dupliqueille o soldo e púxeno na Seguridade Social inmediatamente. Quen o mantiña economicamente e quen puxo os cartos para mercar Edicións Castrelos á familia Álvarez Blázquez foi Xaime Illa Couto. Botei en Galaxia seis anos completos e vin o nacemento de Xerais, unha editorial moderna que Xulián Maure lanzou co fol de Germán Sánchez Rupérez, que estaba casado cunha muller ourensá. Eran os anos nos que arrincaba o libro de texto en galego. Nese período eu, sen ser o director literario, que o era Ramón Piñeiro, tratei de imprimirlle unha nova dinámica comercial, e tivemos a iniciativa de editar o facsímile de Nós, que ía saír en Akal, onde dirixía dúas coleccións Alonso Montero. Despois fixemos a Biblioteca Básica da Cultura Galega, que foron 50 libros de historia, etnografía ou literatura, que difundía 5.000 exemplares por título co apoio das catro deputacións. Continuaba así unha vontade de masificar a presenza do libro galego como foi a mítica colección "O Moucho" de Castrelos? Era un concepto algo diferente en canto aos textos a publicar. Carlos Casares e mais eu "negociamos" os títulos con Ramón Piñeiro, que tiña unha visión máis restrinxida. A idea era pór a cultura ao servizo da cidadanía. Seguían o ronsel das coleccións masivas de Salvat, que se vendían nesa época por centos de miles. Viviamos nun tempo no que se quería cambiar o mundo e viñamos dunhas condicións moi duras nas que había poucos libros nas casas porque non eran unha prioridade. Cando deixei a libraría aínda ía ás grandes feiras vendelos nas fins de semana… lembro dous días en Ribadavia nunha festa na que vendín 300.000 pesetas en libros, sobre todo Castelao, Rosalía ou Cunqueiro, porque só levaba libro galego. Para que se sitúe a xente naqueles anos dos que falamos (fins de franquismo, chegada do período democrático), aínda libros como Vida paixón e morte de Alexandre Bóveda ou o Sempre en Galiza de Castelao chegaban baixo corda de Arxentina, porque aquí estaban prohibidos e conseguíaos Antón Patiño de Librouro. Se te pillaban na libraría con máis de tres exemplares xa era delito. Non chegou nunca a militar nun partido até que polos oitenta estivo afiliado a Coalición Galega. Andábame ás voltas o PSG, pero cheguei á conclusión de que xa viña do partido máis grande no mundo, con millóns de liberados, eu un deles, cunha preparación de doce anos, que posúe toda a verdade e prométeche o ceo… Respondía as peticións ironizando que se marchaba para un partido, perdía categoría [risas]. En Coalición Galega tiven unha militancia episódica. Sempre mantiven boa relación con Xosé Luís Barreiro Rivas e gustoume aquel proxecto seu de galeguismo aberto. Afilieime e fun secretario do comité local de Vigo. Apenas militei uns sete meses pero creo que era unha alternativa útil que se frustrou.