Unha IA para o galego, unha aposta decidida?

Nas últimas décadas, a humanidade semella ter depositado todos os seus soños e vontades na tecnoloxía dixital e no mundo virtual. Aínda que xa nos anos 50 do século pasado foi o londiniense Alan Turing quen propuxo a idea dunha máquina pensante, semella que até 2022 a Intelixencia Artificial (IA) apenas representaba unha fantasiosa quimera para gran parte da sociedade; unha ilusión que algúns consideraban máis propia do xénero da ficción que da realidade máis próxima. Sen dúbida 2023 pasará á historia como o grande estoupido (público) da IA, da man de ferramentas tan extraordinarias como o popular ChatGPT, cuxo grao de sofisticación representa toda unha revolución tecnolóxica non exenta de polémicas e controversia. A pesar do descontrol e das diferentes ameazas de prohibición por parte dalgúns países, o certo é que as IA, ou cando menos os asistentes máis famosos baseados nelas, caso de Siri (Apple), Alexa (Amazon) ou Google Assistant, xa levan anos connosco, deixando claro como o estudo da oralidade e das linguas non é cousa do pasado. Esa relación intrínseca entre os novidosos asistentes de voz baseados en IA e as linguas, algunhas delas milenarias, comeza a marcar a percepción social −máis acusada entre a mocidade− de que, en efecto, existen idiomas aptos para o mundo do futuro e outros cuxo uso é puramente local. O esquema non é novo e xa sucedeu noutros momentos da historia. Un dos máis célebres tivo lugar a finais do século XV, cando só unhas poucas linguas europeas ligadas ao poder acadaron as bondades da imprenta. A experiencia histórica aconsella que, nesta ocasión, a lingua galega non perda o "tren" deste novo e dinámico mundo dixital Naquela ocasión, a submisión política do Reino de Galiza fronte Castela impediu que o galego puidese acceder a ese revolucionario mundo tipográfico e que a nosa lingua acadase un grao de normalidade que infelizmente non puido desfrutar entón. A experiencia histórica aconsella que, nesta ocasión, a lingua galega non perda o “tren” deste novo e dinámico mundo dixital marcado pola IA: un auténtico antídoto contra os prexuízos lingüísticos. Vocación reparadora Esta vocación reparadora é precisamente o que esgrimen os impulsores do proxecto Nós, un programa tecnolóxico nacido ao abeiro dos fondos europeos Next Generation UE, e que ten por obxecto a creación dun grupo de ferramentas dixitais que sitúen o galego “na vangarda das tecnoloxías intelixentes”; os seus primeiros froitos foron presentados no pasado mes de xuño. Trátase, en certo modo, de superar unha realidade lingüística cotiá que só saltou aos medios estatais a través da conversa entre Siri e Moraima, unha nena de entón 3 anos que demandaba ser entendida en galego. Destinado a reparar ese tipo de situacións, o proxecto enfronta numerosos retos, a comezar pola súa capacidade de influencia sobre as grandes multinacionais, as máis delas estadounidenses e pouco proclives ao multilingüismo e á ecoloxía das linguas. No caso do xigante dirixido por Jeff Bezzos, o galego −como outros idiomas− está ausente na práctica totalidade dos produtos Amazon, singularmente do seu asistente Alexa. Unha situación que se replica nas creacións de Apple e que só atopa matices na filial de Alphabet, Google, empresa que si inclúe o noso idioma en boa parte dos seus produtos aínda que con grandes limitacións. Mais para alén dos intereses, compromisos e acordos lingüísticos das grandes corporacións, conseguir un asistente en lingua galega tamén supón crear unha realidade dixital galega. Unha que nos permita ter acceso a emisoras de radio, noticias, audiobooks, contos, xogos, chistes ou coleccións musicais no noso idioma, tal e como o fai en español, e con total normalidade, Alexa. Mentes iso non aconteza, Moraima, como calquera outra nena galega, seguirá a escoitar o conto de Caperucita roja e a bailar cos CuentaJuegos. Certamente, o aparente pulo gobernamental expresado no proxecto Nós tamén choca, paradoxalmente, co nulo interese que, até o de agora, demostraron as Administracións, tanto autonómicas como estatais, á hora de facilitar a recepción da canais televisivos portugueses en Galiza: unha realidade que na era dixital e da globalización non representa ningún problema técnico e que debería ser estratéxico para o país. Mais se algo compromete verdadeiramente o éxito dunha “IA galega”, son, precisamente, as políticas lingüísticas desenvolvidas na última década, as mesmas que vetan, de facto, a presenza da nosa lingua na educación científico-técnica dos máis novos. Sen eles, fai sentido unha “IA galega”?