"E voou": fanse 50 anos do asasinato de Carrero Blanco a mans de ETA

Eran dous homes. Un deles sobe unhas escaleiras contra unha parede, cunha caixa de ferramentas no chan. Na rúa de Claudio Coello, en Madrid. O outro está axeonllado, coas mans na caixa, mirando para el. A tensión é alta. "Non o vexo", di o primeiro. E deseguido: "Xa chega". Un coche negro achégase ao lonxe. Cando está no seu lugar, escoita un berro "agora!", seguido dunha grande explosión. O coche vai voando, pasa polo tellado dun edificio veciño e cae a un patio. Así foi como Gillo Pontecorvo representou o asasinato de Luis Carrero Blanco na película Operación Ogro (1979). Ás 9.28 horas, segundo o sumario do caso, a ETA fixo que os reloxos do almirante franquista deixasen de funcionar. Pouco despois, José Miguel Beñaran, 'Argala', explicou a Eva Forest, escritora e simpatizante da organización armada, o plan da operación. De aí saíu o libro Operación Ogro. Como e por que executamos a Carrero Blanco (Mugalde, 1974). Beñaran foi un dos tres militantes de ETA que participaron directamente na acción, xunto a Jesús Zugarramurdi, 'Kixkur', e Javier Larreategi, 'Atxulo'. O camiño que seguiron para levar a cabo a acción foi complexo e difícil. Despois da quinta Asemblea de ETA, o impacto político e social da organización medrou de modo importante. Tiñan máis militantes que nunca e deran un paso sen retorno: o 2 de agosto de 1968 ETA matou Melitón Manzanas, xefe da Brigada Político-Social de Gipuzkoa e coñecido torturador. Pero o ataque tivo graves consecuencias para a organización e debilitouna notabelmente. A ditadura impuxo o estado de excepción e detivo case 2.000 persoas, das cales unhas 500 foron torturadas. Neste contexto, produciuse o primeiro gran golpe para a organización armada. O 9 de abril de 1969, a Policía detivo Mario Onaindia, Victor Arana, Josu Abrisketa, Eduardo Uriarte, Jon Etxabe, Jone Dorronsoro e Enrique Gesalaga Mogrovejo. Todos eles, e até 16 militantes, foron condenados un ano despois. Unha serie de loitas internas dentro de ETA levaron unha parte da organización a abandonar a loita armada para formar un partido revolucionario. As divisións provocaron confusión entre os militantes e a rama militar de ETA —que no seu momento estaba estruturada en varias frontes— colleu moita forza dentro da organización. En 1972 aumentaron as accións: secuestros dos empresarios Lorenzo Zabala e Felipe Huarte, campañas contra o sindicato vertical, roubos para abastecer de loxística a organización... Algunhas destas actuacións foron moi útiles despois para a "Operación Ogro". Porén, en 1972, a Policía española matou catro militantes de ETA, e en 1973, o xefe do brazo militar, Eustakio Mendizabal, 'Txikia'. HEMEROTECA | Carrero Blanco nas rúas de Caión (aínda) Esta situación fixo que a organización se propuxese outros obxectivos para acabar coa ditadura. Entre estes obxectivos, estaba o de actuar en Madrid. O órgano de goberno de ETA mantivo unha reunión no norte de Euskadi en outubro de 1972. Beñaran e Iñaki Pérez Beotegi, 'Wilson', estiveron a piques de cruzar a fronteira entre o Estado español e o francés, algo que descartaron porque era moi arriscado. Decidiuse que non podían quedar no sur de Euskadi, polo que ambos se trasladaron a Madrid. Nese momento, ETA recibiu información de que o almirante Carrero Blanco, man dereita de Franco, adoitaba acudir todos os días ás nove da mañá a unha igrexa situada na rúa Serrano 104. Beñaran recibiu esta información dun home anónimo que, segundo algunhas versións sen confirmar, compareceu no seu hotel, o Mindanao, en Chamberí. Ademais de Carrero Blanco, ETA tiña no seu albo outras figuras vinculadas á ditadura, como o xefe do Opus Dei, José María Escrivá de Balaguer. A tarefa de Beñaran e Pérez Beotegi foi confirmar a información recollida sobre Carrero Blanco. Na operación tamén participaron outros membros de ETA, como Mujika. Finalmente, Juan Bautista, 'Zigor', e despois Larreategi incorporáronse ao equipo. Ambos vivían xuntos nun piso de aluguer na rúa de Mirlo de Alcorcón e confirmaron que o almirante, todos os días, á hora sinalada, quedaba na igrexa, sentado nuns asentos no medio dos membros da súa seguridade e sen ningunha medida de protección. Tamén conseguiron o visto e prace do órgano de goberno de ETA para preparar a acción. Na primavera de 1973, todo estaba listo para a "Operación Ogro". O plan inicial era secuestrar Carrero na propia igrexa, pero a operación aprazouse. E, no medio, o 9 de xuño de 1973, Franco anunciou que Carrero Blanco sería nomeado presidente do Goberno español. E iso cambiou todo. O novo plan Entón o pelotón 'Txikia' concibiu un novo obxectivo: asasinar Carrero. Beñaran, Larreategi e Pérez Beotegi —este último substituíra Zugarramurdi— comprobaron que o presidente do Goberno español, malia seguir a súa rutina, contaba cun aparello de seguridade aínda máis potente e, nesas condicións, o secuestro fíxose imposíbel. Así que idearon outro plan. Carrero pasaba todos os días no seu coche pola rúa Claudio Coello, polo que alugaron un soto e cavaron un túnel que ía desde o soto até o outro lado da rúa. VÍDEO | Destrúen a marteladas o escudo franquista da rúa Michelena de Pontevedra Larreategi presentouse como escultor, alugou o soto e falou co garda do edificio, o conserxe -que era policía- e os veciños, co obxectivo de que non sospeitaran del. E os tres integrantes do equipo comezaron a escavar o túnel a principios de decembro, segundo explica Antonio Durán, militante comunista de Madrid, quen describe a actuación e a construción do túnel no libro Ekintza eta mitoaren eraikuntza (Txalaparta, 2023). O túnel tiña uns sete metros de lonxitude e tiña forma de ‘T’. O ancho e a altura eran os mínimos necesarios para poder traballar: 60 centímetros de ancho e 50 centímetros de alto. O obxectivo do pelotón era levar a cabo a actuación o 18 de decembro, porén, un novo acontecemento volveu cambiar os plans: Henry Kissinger íase reunir con Carrero Blanco en Madrid, e a embaixada dos Estados Unidos estaba a só 200 metros do soto. Había que escoller unha nova data, e finalmente foi o día 20. Aproveitando os dous días anteriores para preparar o sistema, o 20 de decembro, os membros do pelotón 'Txikia' entraron en acción. Saíron da casa de Mirlo e dirixíronse ao soto da rúa Claudio Coello para rematar os últimos detalles. Dispuxeron tres xogos de detonadores ao final do túnel en forma de ‘T’; en total, 75 quilos de explosivos que foran roubados uns meses antes. Unha vez instalados os detonadores, conectaron os cables entre si e cubriron o burato con terra. O obxectivo era que a onda expansiva fose só nunha dirección: arriba. Beñaran e Zugarramurdi, vestidos de electricistas, tiraron do cable que deixaran escondido na fachada, e comprobaron que estaba conectado e que a corrente chegaba ao túnel. O sistema estaba listo. Mentres, Larreategi estacionara un segundo vehículo para que puidesen escapar da cidade de inmediato. Nese momento, confirmaron que Carrero seguía a súa rutina diaria: o almirante saíra da súa casa, na rúa dos Hermanos Bécquer, e meteuse nun Dodge Dart negro en dirección á igrexa co chofer Luis Pérez Mogen e o seu médico persoal, Juan Antonio Bueno. Detrás, noutro coche, estaban dous médicos e o condutor auxiliar. A rutina era clara: após a misa, volvía á casa, pasando pola rúa onde estaban. E efectivamente, sobre as 9.30 horas, o coche de Carrero entrou na rúa Claudio Coello. Beñaran seguiuno de perto e deulle a orde a Zugarramurdi: “Agora!” O vehículo voou en vertical uns 35 metros e caeu no patio da casa da residencia xesuíta: Carrero, Pérez Mogen e Bueno morreron como consecuencia da explosión. Beñaran e Zugarramurdi afastáronse inmediatamente do escenario da acción. Nun Seat 124 conducido por Larreategi dirixíronse a unha vivenda de Alcorcón que tiñan alugada unhas semanas antes. A Xustiza española escoita por primeira vez unha vítima de torturas na ditadura franquista Confusión Ao franquismo fíxoselle difícil comprender o sucedido. Nun primeiro momento, nin sequera entenderon o que pasara co coche do presidente. Mesmo sospeitaron que podería desaparecer na nada, antes de darse conta de que caera no interior do edificio. Nun primeiro momento considerouse a hipótese dunha fuga de gas, pero era estraño que esta deixara un burato de dous metros e medio de profundidade, dezanove metros de longo e oito de ancho. Finalmente, observaron que había un burato no lugar da explosión e confirmaron que se trataba dunha actuación premeditada. E entón xurdiron todas as teorías sobre a posíbel autoría. Foron moitas as hipóteses. Finalmente, ETA fíxose cargo da acción, segundo explicaron Jokin Apalategi e Eduardo Moreno Bergaretxe, 'Pertur', nunha nota que foi emitida por Radio París. Tendo en conta todo o acontecido tras a morte de Melitón Manzanas, a organización tiña un plan para facer fronte á represión policial e protexer os integrantes do pelotón de 'Txikia'. Beñaran, Zugarramurdi e Larreategi permaneceron unhas semanas na casa de Alcorcón mentres os membros da organización preparaban unha rolda de prensa na beira de Burdeos (Occitania), co obxectivo de confundir sobre quen eran os autores e onde estaban, despois de ter cometido a acción. Conseguírono, e o xuíz Luis de la Torre emitiu unha orde de detención internacional. A acción provocou unha contundente resposta policial. Máis de cen persoas foron detidas, e Pedro Barrios, un mozo madrileño, foi asasinado —máis tarde sóubose que fora confundido con Mujika—. A Policía non soubo até mediados de setembro de 1974 onde estaban os membros da escuadra de 'Txikia'. Foron detidos, xunto con Urrutikoetxea, José Félix Azurmendi, Mertxe Alkorta e Txomin Iturbe, entre outros. O sumario do caso superaba as 3.000 páxinas, pero foi fechado sen cargos en maio de 1977. Uns meses despois, en setembro, o Parlamento español aprobou a lei de amnistía. ENTREVISTA | Joseba Azkarraga, ex conselleiro do Goberno vasco: "En Euskadi non houbo un proceso de paz ao uso" A pesar desta amnistía, o Estado español tentou estabelecer outras formas de castigo para os acusados, e optou decididamente pola violencia. O xornal Le Monde denunciou que os servizos secretos españois estaban formando grupos de mercenarios, e o seu primeiro intento, precisamente, foi contra Urrutikoetxea. Colocaron unha bomba no seu coche. Deste modo, mataron a Beñaran cinco anos despois. De feito, moitos dos procesados polo asasinato de Carrero foron acosados por grupos mercenarios. As accións e as consecuencias políticas da acción foron importantes e abriron moitas portas a ETA. O asasinato de Carrero interpretouse como unha acción que cambiou o rumbo da historia, e tivo un grande impacto internacional. ETA aproveitou o atentado para expresar á comunidade internacional que non era só un grupo antifascista, senón un movemento de liberación nacional. Querían darlle á acción unha dimensión ideolóxica. A pesar de todo, nin España nin Euskadi viron os cambios previstos. Moitos historiadores consideran que esta acción foi o inicio da fin da ditadura, pero o certo é que Carlos Arias Navarro foi nomeado presidente en substitución de Carrero Blanco e a represión contra os vascos intensificouse. Franco morreu dous anos despois, a transición non chegou até que pasaron cinco anos e ETA volveu dividirse.