América Latina e o Caribe: Unha zona de paz con preguntas

En xaneiro de 2014, con motivo do II Cume da Comunidade de Estados Latinoamericanos e Caribeños (CELAC), tivo lugar un fito diplomático que unificou a voz da lexítima e profunda aspiración latinoamericana a vivir en paz. O que xa era conciencia dos pobos converteuse en acordo formal. Alí, na Habana, Cuba, as xefas e xefes de Estado e de Goberno de todos os países de América Latina e O Caribe, subscribiron a Proclama de América Latina e o Caribe como Zona de Paz "baseada no respecto dos principios e normas do Dereito Internacional […] e os Principios e Propósitos da Carta das Nacións Unidas". Fixérono a partir da premisa "de que a paz é un ben supremo e anhelo lexítimo de todos os pobos". Esa declaración redactouse lembrando algúns antecedentes, entre eles "a decisión das xefas e xefes de Estado de Unasur de fortalecer a Suramérica como zona de paz e cooperación". Concordia e cooperación E, en efecto, en termos xerais, pode dicirse que esta é unha das grandes rexións poboadas do mundo, talvez a única, que non coñeceu no seu seo ningún conflito armado entre nacións a partir da II Guerra Mundial. A excepción (e non podía ser doutra maneira) son as intervencións imperialistas dos EEUU en Cuba (1962), República Dominicana (1965), Granada (1983), Panamá (1989) e Haití (2004), ademais das súas outras agresións indirectas, así como a intervención colonialista do Reino Unido nas Malvinas, en 1982. Contrasta co feito de que non houbese ningún conflito armado entre os países latinoamericanos e caribeños, salvo o episodio entre Salvador e Honduras, coñecido como Guerra do Fútbol, en 1969. Poderiamos apuntar tamén, aínda que sexa para anotalo á marxe, en canto ao risco que houbo de conflito, o quecemento da fronteira con Venezuela por parte de Colombia, no marco das fanfurriñadas de Donald Trump cando exclamaba que "todas as opcións están sobre a mesa". Pero non sen aclarar ao mesmo tempo que hoxe ese risco converteuse en nada, sobre todo a partir da saída de Iván Duque e a chegada á Presidencia de Gustavo Pedro en Colombia, así como a de Lula en Brasil, tamén fronteira con Venezuela. De maneira que, no espírito da diplomacia bolivariana de paz, non se visualiza ningunha outra cousa que non sexa concordia e cooperación entre as nacións latinoamericanas e caribeñas. Motivo polo cal, a concreción de calquera agresión imaxinábel tería que vir do exterior. Un exterior que, non o esquezamos, está militarmente incrustado neste territorio a través das bases dos EEUU. Cal vai ser a actitude de Europa cara a América Latina e o Caribe nesta transición imparábel a un novo mundo pluripolar? Vontade de paz Agora ben, á vista das actuais tensións xeopolíticas, traducidas tanto en ameazas como en guerras reais noutros continentes, non está de máis, con todo, preguntarse se esa expresada vontade de paz dos pobos e Gobernos da rexión pode subsistir no tempo. E nese sentido, as seguintes preguntas poderían axudarnos a reflexionar sobre o tema: Que papel van cumprir as 76 bases e instalacións militares que teñen os EEUU nunha chea de países de América Latina e o Caribe, entre as que destacan as de Cuba, Porto Rico, Panamá, Colombia, Aruba, Curazao , Perú e Paraguai? O mesma pregunta para as que ten o Reino Unido. Que significa para o resto dos países de América Latina e o Caribe a condición de Colombia como "socio global" da OTAN, segundo acordo de 2018? Manterase no tempo ese acordo? Até que grao está a contribuír a inclinar a balanza cara á posibilidade dun conflito bélico a vella práctica colonialista do bloqueo e a chantaxe coercitiva, particularmente intensa nos casos de Cuba e Venezuela? De que maneira esas formas de guerra asimétrica e difusa contribúen á paz da rexión e á cooperación entre as nacións? Cal vai ser a actitude por parte de Europa cara a América Latina e o Caribe, nesta transición imparábel a un novo mundo pluripolar? Aceptará de bo grado que esta rexión se constitúa como un polo pacífico e independente, ou manterá Europa a súa visión subalterna á dos EEUU? Por ultimo, cal vai ser o papel da forza armada dos distintos países da rexión, en relación ás aspiracións liberadoras dos pobos? Sabemos, por exemplo, que os exércitos de Cuba, Nicaragua e Venezuela teñen no antiimperialismo un dos seus baseamentos doutrinarios. De que maneira poderán evolucionar cara a esa mesma posición aquelas forzas armadas doutros países cunha práctica dependente?