A nación inconsciente

Toda épica precisa de batallas, pero tamén de vitorias. A historia da Galiza dos últimos séculos é pródiga nas primeiras, mais preséntase tirando a escasa nas segundas. O auto do Castromil crea unha anti-épica que apunta ás raíces culturais como elemento de fundación nacional: unha parte da identidade do país sostense sobre a vindicación de ideais e non de conquistas, o cal non deixa de ser un fracaso bastante exitoso desde o punto de vista dos principios éticos e un éxito bastante gravoso desde a perspectiva da consecución da soberanía. A viaxe de don Ramón Otero Pedrayo nun coche de liña convértese na metáfora dun percorrido histórico con parada nalgúns dos fitos que marcan ese ronsel de derrotas que constitúe o inconsciente colectivo da nación. Un inconsciente que se manifesta a través das maletas -outro símbolo da perda- que viaxan no autobús e que só falan nos soños ilustrados do protagonista. En todo caso, o tándem Manuel María &amp; Quico Cadaval non se deixa vencer polo derrotismo e transforma as oportunidades perdidas en afirmacións de dignidade: o espectáculo apela aos principios teatrais que guiaron o renacemento cultural das décadas de 1960 e 1970 e que sustentaban no popular o fundamento da identidade. De feito, Cadaval sitúase nun espazo mental que nos leva a aquel momento de reconstrución do teatro galego: a nación sobrevive grazas á memoria agochada do pobo e, daquela, é o pobo quen debe modelar a cultura nacional. Con eses vimbios, o director elabora unha peza na que a -aguda- intelixencia teatral se agocha detrás da vontade de desenmascarar a falsa orde, de revolverse contra o gusto impostado cunha irreverencia case feroz. A dirección de Cadaval móvese entre a reflexión filosófica e o nihilismo: toma elementos da iconografía popular para extraer deles a substancia da revolta; distorsiona outros da alta cultura para reinterpretalos á luz dunha historia non escrita; espalla símbolos e pistas polo espectáculo para que os niveis de lectura cheguen a quen teñan que chegar. As vellas fontes da risa nutren unha obra que se aliña co espírito de Manuel María, salvando con éxito os anos que nos separan do teatro daquela altura: se nun primeiro momento o público pode sentirse perdido ante unha estética doutro tempo, o propio desenvolvemento da montaxe eleva o voo e reencontra o camiño cara á actualización da mensaxe. A realidade imponse e a farsa desemboca en circo no Auto da OTAN que se insire como colofón: o pasado atópase co presente e o teatro demostra ser menos delirante que os telexornais. Se cadra, a realidade sería outra se don Ramón sacase o carné de conducir.