A distorsión como arma

A distorsión é un dos mellores mecanismos para mostrar unha sociedade distorsionada. A Panadaría, por exemplo, só ten que mover lixeiramente unha consonante para elaborar un hilarante e, ao tempo, mordaz retrato da deformación lingüística na Galiza: o hotel La Jota, na illa do mesmo nome, conta xa entre os máis brillantes achádegos da comedia nacional galega. Os espellos cóncavos e convexos que sitúa a compañía ante a sociedade dan moita risa, pero reflicten unha traxedia da que imos sendo conscientes con demasiada parsimonia: o cóctel formado pola fenda de xénero, o imperio do turismo e as crises ecolóxicas fermenta no escenario dun hotel que representa todas as relacións de poder que, curiosamente, tenden a rematar en espolio. A rede de vínculos entre machismo e capitalismo está sempre presente nunha obra que non busca o documentalismo sobre o conflito das kellys -aínda que o retrato da realidade das camareiras de hotel é tan exacto como no máis rigoroso documental- senón buscar a través do humor unha saída utópica que subvirta a mirada que deitamos sobre ese desmoralizador panorama. A estética da compañía é propositadamente povera, militante, bufa. Un teatro artesanal e urxente que foxe do ouropel porque o ornamento sobra dentro da súa excelente capacidade de observación de certos trazos, certos xestos, certos acentos que transforman a ironía en materia sociolóxica. Nietzsche situaba o seu ideal de madurez en alcanzar a seriedade dun cativo que xoga, e A Panadaría representa toda esa intricada rede de vínculos entre machismo e capitalismo cunha seriedade que non exclúe a chanza, a sátira, a caricatura. Todas as formas de comedia empréganse como bromas de reloxaría: a carga queda na mente do público, que terá múltiples ocasións de atopar o detonador que as active. Por exemplo, na empregada que queda cun brazo inútil sen que os médicos da mutua lle outorguen credibilidade; nas connivencias corruptas entre empresarios e políticos; no encontro fortuíto con calquera desas persoas que limpan o que deixamos estragado desde a máis absoluta precariedade. A realidade está ateigada de sucesos similares, e a comicidade da Panadaría opera como sempre o fixo o humor das explotadas: distorsionando con retranca o drama para transformalo en crítica encuberta. Se cadra, o éxito fulgurante da Panadaría reside precisamente en retomar esa pequena vinganza do humor popular que deforma o real para comezar a construír o imaxinado: a fin de contas, esa e non outra foi a estratexia empregada polas propias kellys para facerse ouvir.