Diálogo sobre colonización

O hall de recepción do Teatro Rivolí do Porto recibe o público ateigado de pancartas do célebre Movimento dos Sem Terra, os activistas que ocupan e redistribúen as terras no Brasil opoñéndose aos grandes latifundios que provocaron o empobrecemento dos campesiños. O que segue é unha conversa: fragmentos da filmación da Antígona que Milo Rau puxo en escena con activistas indíxenas -recreando o asasinato de 19 destes agricultores, en 1996, por unha unidade da policía militar no mesmo lugar do masacre, na Autoestrada Transamazónica- dialoga con catro actores -dous brasileiros e dous belgas- que explican o complicado proceso de realización do espectáculo e as cuestións éticas que suscitaba. E, se cadra, ese é o debate máis interesante do espectáculo, xa que mostra a disparidade de funcións que cumpre o teatro en cada comunidade, e os distintos sentidos que a mesma obra pode atopar dependendo da audiencia á que se dirixe. Nese sentido, por exemplo, resulta moi ilustrativo saber -porque a propia obra o conta- que a actriz e activista indíxena Kay Sara debía unirse ao elenco da obra para interpretar Antígona, pero que decidiu volver "a casa, coa súa xente". Rau emprega con habilidade a mestura de vídeo, acción teatral e reflexión metadramática -algo semellante a como opera no seu espectáculo Everywoman-, provocando ese efecto de distanciamento que permite valorar a un tempo o espectáculo e a causa que lle serve de motor. E tamén que lle permite esquivar a figura de "sabio" branco que mostra aos indíxenas como facer teatro, que lle evita a posíbel acusación de etnocentrismo ou de paternalismo. Nun momento dado, a pantalla mostra os actores interpretando unha escena de Antígona para os veciños dunha remota aldea amazónica, que sentan en círculo ao seu redor. Un deles achégase entón para reflexionar sobre a experiencia. Fala do sentimento de privilexio que non puido quitar de enriba e do risco de inclinarse por "un complexo de culpa disfrazado de activismo". E non obstante, o sentido último da función, a pregunta básica que lanza a Antígona de Sófocles, permanece intacto: é lícito rebelarse contra a lei cando a lei é inxusta? O masacre da Transamazónica móstrase dúas veces, unha ao principio e outra ao final do espectáculo. A primeira vez, o ollo occidental, adestrado en imaxes de violencia, apenas rexistra un abuso máis do poder. A segunda, coñecendo o contexto e a realidade dos pobos que sofren a discriminación, a opresión e a crueldade da situación, a temperatura emocional elévase varios graos. Xa non hai violencia-espectáculo, senón ferida na razón e na propia humanidade. E sen dúbida é así como se atopa resposta a pregunta que lanzou Sófocles.