Cen anos de 'Alén' de Xaime Quintanilla

A efeméride non tería maior relevancia se non estivésemos a falar dun autor e dunha obra que merecen un lugar máis destacado do que agora mesmo posúen dentro da historia do noso teatro. Quintanilla conta cunha extensa folla de servizos que inclúe ser socio fundador das Irmandades da Fala, director da editorial Céltiga, colaborador do coro Toxos e Froles e redactor de varios xornais, entre eles o Diario de Vigo e El Correo Gallego. Médico moi querido entre as clases populares pola dedicación e calidade humana con que atendía sempre ás persoas máis humildes, Quintanilla entrou en política co corazón dividido entre a militancia galeguista e a socialista, decantándose coa chegada da II República cara a esta última. Encabezando a lista do PSOE, chegou a ser o primeiro alcalde socialista de Ferrol. Morreu asasinado o 18 de agosto de 1936 polas forzas franquistas sublevadas. O interese como dramaturgo de Quintanilla vén dado por ter marcado o camiño, segundo Vilar Ponte, para que os textos teatrais galegos puidesen “deixar de sere os eternos refrexadores dun localismo sen trascendenza”. O interese como dramaturgo de Quintanilla vén dado por ter marcado o camiño, segundo Vilar Ponte, para que os textos teatrais galegos puidesen “deixar de sere os eternos refrexadores dun localismo sen trascendenza”. Efectivamente, a obra do noso autor desenvólvese nun momento en que se enfrontaban visións moi opostas sobre como debería ser o teatro galego. Os 'renovadores' como Vilar Ponte ou Fernando Osorio –abertos a novas correntes procedentes de Europa– opúñanse a 'tradicionalistas' como Leandro Carré –máis estancados nun enxebrismo costumista e, case sempre, ruralizante. No medio daquel debate –que no fondo se correspondía coas diferentes maneiras de concibir a nación de cada un dos contendentes–, o teatro de Quintanilla apareceu como unha vía aberta e cosmopolita cara á creación dun teatro que superaba a instrumentalización do estético en aras dun verdadeiro teatro nacional, no sentido en que as Irmandades da Fala esixían. Neste sentido, Alén, posúe características que a converten nunha peza chave para o que había vir logo: podemos dicir sen medo a trabucarnos que esta obra se adiantou –e mesmo en ocasións superou na súa audacia– a obras como O drama dun cabalo de axedrez ou A fiestra valdeira de Dieste, O bufón d'El-Rei de Risco, A lagarada de Otero Pedrayo ou Os evanxeos da risa absoluta de Vilar Ponte. Alén –que recrea a peripecia dunha sociedade espiritista que agarda pola volta do seu mestre desde o mundo das tebras cunha ironía digna de Oscar Wilde– é unha comedia dramática que se desenvolve en Nova York (outro tabú da época, que só aceptaba que o galego fose empregado por personaxes procedentes das clases populares) e que deixa entrever ecos do teatro de Maeterlinck e de Ibsen, foi vista polos seus contemporáneos como unha peza condenada a non ser representada, precisamente, por todos os límites que transgredía. Hoxe temos a oportunidade de resituala no lugar que merece e, por que non, de devolverlle o seu lugar nos escenarios.