Octavio Beares:"Que autores como Castelao ou Maside se achegaran a Banda Deseñada é moi importante e había que sinalalo"

Repasa en 120 páxinas a historia da nosa banda deseñada. Supoño que foron moitas horas, e moita documentación e traballo para condensar tanta información. Si, moito traballo. Esta investigación, como sempre pasa coa nosa disciplina, foi feita, realmente, en anacos libres como as miñas tempadas de paro. Aproveitei eses momentos para buscar a información bibliográfica e ler todas as obras que puiden, o que supón atopar esas obras en bibliotecas e arquivos históricos. Foi un traballo longo que me levou a pensar que hai material dabondo para facer investigación e especialización mesmo co tema de cada capítulo do libro. Por exemplo, se falamos do que pasa na posguerra, por pouco que pase, aí pode haber unha tese doutoral. Este é un libro que non se fixera aínda, xa que logo, o que temos son retallos, algún catálogo de algunha exposición e pouco máis. Logo está o labor fundamental de Xulio Carballo, eu comecei a investigar coa súa tese na man, todo o demais foi un traballo de ir buscando pistas, achegándome a artigos e a distintos textos. Por exemplo, Breixo Harguindey fixo un traballo sobre os fanzines, collín ese traballo e fun consultalos na Cidade da Cultura onde ademais houbo que facer un traballo de busca e escolma no arquivo. Fago unha aproximación xeral que poida facer de trampolín para terceiros, non quería entrar no detalle. De Polaqia ou dos autores da diáspora que traballaron en Caras y Caretas na Arxentina pódese facer un libro e eu só os menciono, aí temos mar para navegar. A idea é que veñan novas xeracións de investigadores que a partir dalgunha das partes do libro afonden e investiguen no aspecto micro. Unha cousa peculiar na nosa BD é a súa importancia a nivel autoral e o pouco desenvolvemento teórico. Supoño que pensou algo semellante cando decidiu facer este libro. Si, certo. Sen pecar de soberbia (risas) é o que eu pensaba e así llo vendín aos editores. Existe bibliografía pero moi dispersa, pouca atención ao que é anterior aos anos setenta. Non se coñecía todo este mundo da prensa decimonónica galega onde había cousas que se non eran cómics achegábanse moito e pensei que por que non dar o salto cando mesmo se pode dicir –se non nos poñemos moi estupendos– que son o mesmo, a combinación narrativa de debuxo e texto. Non existía ningún libro que abarcase este abano de anos que dera unha ollada ampla de máis dun século e que recompilara os textos dispersos que había. Non entra en fonduras e nas habituais discusións sobre o medio senón que pon uns alicerces teóricos e vai a polo miolo do asunto. A súa abordaxe busca facer accesíbel o texto? Si, fixen un primeiro capítulo no que expoño o meu criterio sobre a banda deseñada con base fundamentada e razoada, cos meus referentes, por exemplo, Roberto Bartual. A partir de aí quixen facer un libro, se me permites, non tanto de filólogo coma de historiador que é o que son eu. Evidentemente, hai casos nos que se afonda máis, como no de Xaquín Marín que había que debullar a súa importancia, o seu estilo, a mensaxe e a conexión co país. Esa é a imaxe do medio que este libro busca, non vou buscar cómic nos retablos porque non concordo con esa idea, sei que hai outros investigadores que pensan o contrario pero ao final isto é elixir e poño unha base coa que eu estou de acordo. As datas son as datas, se hai banda deseñada desde Töpffer (1853) a primeira BD galega que eu creo que debe ter esa consideración é de Navarro en 1880 A banda deseñada chegounos tarde e a ausencia de estrutura empresarial xunto coa ditadura lastraron o seu desenvolvemento. Porén, nomes tan importantes como Castelao, Díaz Pardo ou Reimundo Patiño, entre outros, achegaron cousas á nosa BD. Podemos dicir que nunca é tarde se a felicidade é boa? Podemos dicilo. As datas son as datas, se hai banda deseñada desde Töpffer (1853) a primeira BD galega que eu creo que debe ter esa consideración é de Navarro en 1880, claro, aí van décadas, as cousas son como son. Agora ben, que autores como Castelao ou Maside se achegasen a este medio e experimentasen nel é moi importante e eu quería sinalalo, mais coincido con Xulio Carballo en que foi nos setenta, con Reimundo Patiño e Xaquín Marín, cando, efectivamente, hai un desenvolvemento real do medio no país. Máis con Marín que con Patiño porque Reimundo foi o motor pero, por ese problema de ausencia de infraestrutura, o que fixo foi ir por outro camiño. No Home que falaba Vegliota o que fixo foi unha serie de serigrafías que se expuñan formando unha narración secuencial. Iso si, contaxioulle a Marín o amor pola BD e este é quen sistematiza o cómic en prensa e de feito, aí segue. Tamén é moi sorprendente descubrir o nivel de implicación de Marín, colaborando con todo o que se fixo. Eu chegaba ao Gaiás a ler un fanzine calquera e aí aparecía algo de Marín, ía a suplementos tipo Axóuxere e aí estaba, ía á prensa e aí continúa co humor gráfico. El é a primeira figura que sistematiza o oficio e que ademais é quen de facerse un nome nel. Realmente é a primeira grande figura nese sentido. A xeración Nós tamén incursiona no medio, o que amosa a súa modernidade, mais curiosamente está pouco reivindicada no ámbito do cómic. Si, penso que por descoñecemento e pola cuestión cuantitativa. Realmente é pouco o que fan. Por iso penso que é importante que apareza un libro como este ou mesmo traballos como o de Rosario Crespo que é, para min, outro gran referente. É algo totalmente reivindicábel no que hai que afondar e animo a terceiros a que fagan esa abordaxe máis concreta, porque tamén poden aparecer máis cousas que aínda non coñecemos. Por que non pararse en como o estilo do Maside artista plástico pode influír no artista de BD ou viceversa? Ou como, esa é a miña opinión, Castelao contaxia o seu estilo de debuxante ás súas pinturas? Hai moito que navegar aí. No franquismo publícase pouco no país, renunciando á nosa identidade e á nosa lingua. Nos anos da ditadura o uso da BD é fundamentalmente propagandístico? A BD española do franquismo sabemos todos o que é, hai pouco que descubrir, por unha banda unha grande industria e por outra un recurso moi barato para entreter. Hai varias lecturas, unha máis branca e, como é obvio, unha política. No caso da BD galega desta época: non hai. Non podemos falar dun cómic cunha identidade galega, cun uso da lingua, cuns recursos formais que fagan escola. Non, iso non existe nesa etapa. Hai autores galegos que tiveron que emigrar para traballar no medio ou mesmo francotiradores como o coruñés Bermúdez Yagüe, autor de El niño pirata, que crea a súa propia editorial e traballa a nivel estatal. A autoedición moito antes de que se popularizara como a coñecemos agora. Penso que esa é a importancia da banda deseñada galega dos setenta, é difícil atopar unha xeración de autores cun sentimento tan evidente de país e cunha idea tan clara dun cómic adulto Aínda se mantén un certo estereotipo de produto infantil mais a nosa BD ten un marcado papel político e reivindicativo en momentos chave da historia como no final do franquismo. Penso que esa é a importancia da banda deseñada galega dos setenta, é difícil atopar unha xeración de autores cun sentimento tan evidente de país e cunha idea tan clara dun cómic adulto. Nin os do grupo do Castro nin Patiño e Marín pensaban en público infantil. E, ollo, estamos falando do ano 71 e xa fan un cómic moi político. Os do Castro coa Cova das Choias fan algo moi underground e contestatario; nese sentido a BD galega dos setenta é moi interesante. E no final da década temos o fanzine Xofre, no que debutan Miguelanxo Prado e Fran Jaraba que se enganchan ao seu presente internacional cunha grande e evidente influencia das revistas francesas. A Xofre chovéronlle paus dende a esquerda, afeita a unha BD comprometida e adulta, porque tiraban máis a Moebius que a Patiño. Os setenta son moi importantes, sen esquecer que houbo outros camiños tamén, como o cómic infantil e xuvenil e en prensa. É moi coñecida a movida viguesa no musical mais o que había era unha efervescencia creativa xeral e o cómic non foi alleo a iso. Si, si. Tamén na Coruña, Carballo ou Ferrol. É unha época na que non podemos falar de banda deseñada profesional senón dun cómic de fanzine, coa excepción, quizás, de Tintimán. Non sei se alí pagaban ou non, mais estamos a falar dunha revista totalmente afín ao sentido da túa pregunta, iso é movida pura e dura, foi unha revista de cultura de base cun suplemento de cómic, que era o proxecto persoal de alguén que vivía a cultura e a movida, e tira para adiante con esa tolemia. Ese Vigo e esa Galiza efervescente da movida foi, nese sentido, marabillosa. E curiosamente nos primeiros anos noventa Ourense convértese no epicentro. Saímos do eixe apenovista e agroma un forte movemento comiqueiro no interior, como foi iso? Aí hai que volver falar dun salón moi importante e tamén de axudas institucionais. Semella que nos oitenta as institucións fan caso e comezan a dar axudas, deixando facer. Por exemplo, axudan os fanzines e mesmo é curioso ver o escudo do concello nalgúns deles. En Ourense pasou iso, institucións como a Casa da Xuventude axudan a promover as Xornadas de Banda Deseñada que foron un punto de encontro tanto de de autores e autoras como do sector en xeral, ese salón foi moi importante nos noventa. Hai xa vinte e tres anos que naceron o Viñetas desde o Atlántico e o Salón de Cangas. Eventos cruciais que significan un forte pulo para a BD galega. Si, todos estes eventos son espazos de crecemento e, seguramente estoume adiantando. No século XXI todos os encontros de autoedición tamén son absolutamente importantes e ademais nun momento no que o futuro preocupa moito por mor da pandemia. Este é outro xeito de entender a BD que comeza con forza fóra co Tenderete (Valencia) ou o Graf (Barcelona-Madrid) e que chega á Galiza onde temos varios, o Autobán, o Fun Fun Fun ou No tengo Mamá, por exemplo. Son dúas vías fundamentais, tanto os salóns, digamos oficiais, como estes eventos auto-organizados que están creando unha paisaxe moi activa. Golfiño é o nacemento da industria galega propiamente dita. As revistas como Golfiño e os fanzines, BD Banda e Polaqia son canteiras de autores ben importantes. Podemos afirmar que todo o que se foi sementando durante décadas cristaliza nestes primeiros anos do século? Golfiño é o nacemento da industria galega propiamente dita. Por primeira vez unha revista sistematiza o pago e unha entrega semanal cun encargo específico, durante anos e cunhas tiradas que dan vertixe e que non se poden comparar coas das revistas anteriores como Vagalume. E tamén hai moito fanzine con BD Banda e o colectivo Polaqia á fronte. Aí falamos de Kiko da Silva, Kike Benlloch, David Rubín, Emma Ríos e toda unha xeración que eu vinculo bastante coas Xornadas de Ourense e posteriormente co Viñetas desde o Atlántico, que son centrifugadoras de xente que ama o medio e que se espalla polo país. Imaxina a xente que está daquela facendo banda deseñada e de súpeto ten acceso a grandes autores e autoras de aquí e foráneos, iso crea sinerxías, fai comunidade e facilita a circulación de proxectos. Para min a primeira década do século XXI é a idade dourada. É cando comezan os autores e autoras a ser reclamados polo mercado norteamericano, que queiramos ou non é o que move montañas, porque descobren, tamén grazas ao nacemento de internet, a esta xeración. Eles tamén expanden fronteiras. Por exemplo, Polaqia publica autores de fóra da Galiza, tanto do Estado como internacionais, aí agroma unha xeración nova que publica os primeiros traballos mais que ao mesmo tempo se está profesionalizando en Golfiño. Temos a vía do fanzine, que se achega máis a esta idea moderna da novela gráfica, do cómic de autor, e temos tamén eses mesmos artistas traballando na beira máis industrial facendo traballo de encargo para Golfiño que na segunda época xa é un suplemento de La Voz de Galicia e acada cifras de distribución espectaculares nunca vistas no país para unha publicación de cómic. En 2009 aparece Demo Editorial e por fin temos unha editora dedicada en exclusiva á BD cun compromiso pola nosa cultura, o idioma e os e as autoras galegas. É un punto de inflexión? Demo é un pouco esa editora da que te podes fiar a cegas. O que publica pódeche gustar máis ou menos pero sabes que é bo material. É un pouco o mesmo que con Xofre no final dos setenta, neste momento da novela gráfica, Demo editorial é dunha contemporaneidade rabiosa, fai o mesmo con autores e autoras galegas e no país que o que se está facendo fóra. Tamén aparecen outras editoriais como Rinoceronte que comeza a traducir grandes obras ao galego. Tiñamos as dúas grandes editoras galegas con Astérix e esas cousas. Pero dá a impresión de que con todos estes tenteos das editoras xeralistas galegas andaban na busca dun mercado pero non cunha vontade real de apostar polo cómic, porén a unha editora creada por Manel Cráneo saélle o amor pola BD polas costuras. É moi importante esta xeración vinculada aos eventos de autoedición onde semella que se inverte a cousa. Sen facer un estudo pormenorizado dá a sensación, indo aos eventos, de que neste campo máis libre e máis creativo hai moitas máis mulleres e iso é fabuloso A materia pendente da BD galega é a participación e visibilización das mulleres e aínda que custou décadas semella que por fin estamos equilibrando os xéneros. Aí foi moi importante o camiño aberto por Emma Ríos, non si? Absolutamente. Fíxate que a primeira referencia feminina que teño no libro é nos anos oitenta en Xofre e é só unha. A partir dos noventa vinculado co manga aparece algún outro nome e xa logo nos dous mil, cos fanzines, aparecen máis. É moi importante esta xeración vinculada aos eventos de autoedición onde semella que se inverte a cousa. Sen facer un estudo pormenorizado dá a sensación, indo aos eventos, de que neste campo máis libre e máis creativo hai moitas máis mulleres e iso é fabuloso. Probabelmente ten unha lectura sociolóxica, que é que a BD estaba constrinxida por un tipo de lector e a partir de que aparece un espazo menos, digamos, limitado, chegan máis mulleres que mesmo veñen doutros campos e fan marabillas. Remataron os séculos escuros para o cómic galego? Estamos xa no camiño de termos unha capacidade editorial e autoral que permita unha estabilidade? Este libro ía saír en maio de 2020 e nestes meses de parón tiven que reescribir a frase final, que non vou desvelar (risas). Eu era moi positivo pero despois desta pandemia xa non sei se o son. Estamos nun momento moi perigoso e non só pola Covid. Os eventos máis pequenos poden desaparecer, a autoedición está moi parada e as editoriais tamén están sufrindo cun encarecemento da enerxía e do papel. O bo é que temos canteira, hai moita xente nova con ganas de facer cousas. No final do libro recolle o momento espectacular para a autoedición. Hai unha micro editora en Vigo, Fosfatina, que é case un milagre e ten namorados os críticos de todo o Estado. Si, si. Fosfatina é un milagre marabilloso, con moito nome aquí e fóra. Ten un grupo de autores e autoras moi audaz aos que non lles interesa o máis maioritario e buscan camiños novos, transitan polos espazos da experimentación. É unha editorial moi valente porque ademais non ten unha mínima ancoraxe comercial, quero dicir, no Estado hai editoras deste tipo pero que teñen autores máis coñecidos como Simon Hanselmann ou Ana Galvañ que dentro dese espectro poden facer un labor de arrastre. Teño certa preocupación, porque esta situación pandémica pode ser catastrófica para un proxecto así, como para toda a cultura, pero é certo que hai que ser optimistas.