Millán Picouto: "O teatro, polo simple feito de estar en galego segue a ser un acto reivindicativo"

—Coa edición deste libro anuncia que se retira. Si, efectivamente esta é a obra completa e definitiva. Todo o que tiña que dicir, que era moito, está dito. Agora xulgarán as lectoras e os lectores sobre a súa calidade. O meu plan foi, desde o principio, facer alta poesía e gran teatro. E non haberá máis. —Son trinta e tres obras dramáticas e seis obras líricas, máis de 1.200 páxinas de escrita. A súa obra dramática está planificada, foi escribíndoa en ciclos que se corresponden con simboloxías que vertebran a súa visión da realidade. A simboloxía dos planetas, si. As obras escritas nos últimos seis ou sete anos -que son seis- son as pertencentes ao ciclo de Urano, as verdadeiras novidades. Mais tamén hai outras. Hai polo menos dous libros novos de poemas. E varias revisións e perfeccionamentos de obras que xa se coñecían. Uns oitenta e mil versos, calculo. —Son obras que teñen unha enorme ambición e que requiren de certa concentración. Eu procurei sempre ser comprensíbel para as persoas que me len, igual que fun coidadoso, ao escribir para o teatro, con que as obras se puidesen realizar nun escenario. Varias desas obras teñen música escrita por min e un aparato escénico complexo, pero creo que son comprensíbeis para calquera. Se ti agora colles trinta versos de Shakespeare e trinta meus, é probábel que haxa máis recursos estilísticos e máis elaboración lingüística nos meus versos. Dígoo sen modestia e sen orgullo, porque é cuantificábel. Agora ben, iso impide que unha lectora ou un lector que gusten da poesía dramática se acheguen a eles? En absoluto, nunca encontrei a ninguén que os considerase difíciles. A mitoloxía e a historia ofrecen argumentos que poden ter un alto valor simbólico —Referíame á ambición temática: abranguen desde a mitoloxía grecorromana á nórdica, de Prisciliano a María Soliña, do ciclo artúrico ao Xapón feudal, da Islandia viquinga á illa de Pascua... O título Macrocosmos acáelle ben. A obra ten que facer honor ao título. O que ocorre é que a mitoloxía e a historia ofrecen argumentos que poden ter un alto valor simbólico. Son obras escritas durante moitos anos e tamén reflicten unha experiencia de vida. Escribo sobre a traxedia de Lumumba -un dos grandes conflitos da descolonización na década de 1960- e sobre a morte de Berta Cáceres -a ambientalista e feminista hondureña asasinada en 2016. Non hai un cultivo da antigüidade por ela mesma: ese título, macrocosmos, esixe moito. —E é un teatro en verso, algo que hoxe pode lle parecer un anacronismo a moita xente. Esa vontade estilística levou a esa escolla de escribir todas as obras en verso? Non hai poesía sen algún tipo de regularidade. Considero que o verso con rima continuada entorpece a lectura e mesmo molesta ao ouvido actual. Isto xa foi tratado por Milton no século XVII, cando publicou o Paraíso perdido. A rima non é imprescindíbel. Mais si que hai un verso que lle cómpre ao teatro que é o empregado, por exemplo, polos autores clásicos ingleses. O pentámetro iámbico, o que nós chamamos hendecasílabo, permite expresarse con elegancia, facer voar a dicción e, ao mesmo tempo, non só non molesta ao ouvido, senón que resulta moi agradábel. Un dos problemas que ten a prosa é que non é precisa, non é estrita, permíteche acabar onde queiras. Porén, o verso, en escena, dálle máis sonoridade ao teatro e tamén máis concisión. O poeta dramático está obrigado a axustarse a unha medida determinada. Isto, obviamente, vale tamén para o galego, que para min é unha das linguas máis eufónicas de todas as neolatinas, e permite unha variedade rítmica extraordinaria. Isto aínda non ten sido explorado, e por iso quixen empregar o maior número de formas posíbeis. Mais sempre, ollo, preservando o pracer do lector e do espectador, sen complicalo. —Tamén ten unha inxente obra musical, ás veces escrita para os seus textos dramáticos e ás veces para recrear outras voces. Si, desde Martinho de Xinzo até Rosalía. Esas partituras tamén se publicaron este ano á par destas obras completas. As nosas instancias políticas non lle dan importancia ao teatro: por que? Porque o teatro, polo simple feito de estar en galego segue a ser un acto reivindicativo. E non hai lugar onde unha lingua brille tanto coma no teatro —As súas obras apenas foron representadas. É algo que lles sucede a case todos os autores que non teñen unha posición activa no mundo teatral, que non traballan cunha compañía ou que non están relacionados directamente coa escena. Primeiro está a cuestión da época: parece un tópico falar do tempo presente -seguramente hóuboos peores noutros aspectos- pero vivimos unha época na que hai un fluxo de barbarie, na que non se lle dá importancia á cultura. Non se elevou o nivel do público: non aumentou o número de xente que vai ao teatro, nin o que le libros... Veño agora de Toronto, unha cidade de tres millóns de habitantes e con máis de trescentas bibliotecas. Unha biblioteca por cada dez mil habitantes. A cidade de Ourense ten unha biblioteca para os seus cen mil habitantes. Logo, as nosas instancias políticas non lle dan importancia ao teatro: por que? Porque o teatro, polo simple feito de estar en galego segue a ser un acto reivindicativo. E non hai lugar onde unha lingua brille tanto coma no teatro, o teatro fíxose para iso, para desenvolver o idioma coa maior brillantez. En consecuencia, esas instancias non queren que o teatro galego sexa bo e teña éxito. En realidade, están en contra de promovelo e protexelo. E a sociedade ten que entender que igual que é preciso dedicar un diñeiro á sanidade ou á educación, hai que dedicarlle algo a realizacións culturais que teñen uns custos que non pode afrontar a iniciativa privada. E finalmente, está o tema da difusión e da percepción dunha obra literaria que é lenta, especialmente cando o autor ou autora non están sacrificados á moda, ou que, se cadra, están opoñéndose a valores hexemónicos do tempo no que viven. Esa obra tardará en ser asimilada pola sociedade, será recibida no futuro. Hoxe parece obrigatorio louvar a Shakespeare, pero hai que lembrar que non foi percibido en todo o seu valor até o século XVIII, entrando xa no XIX. —Esa confianza na obra dálle a vostede, sen dúbida, o valor da perseverancia. Hai algún tempo, Raúl Dans comentábame que algúns autores máis ou menos da súa xeración deixaron de escribir teatro precisamente por esa falta de contacto co público: Miguel Anxo Fernán Vello, Xosé Cermeño, Guisan Seixas... Tiña que facer unha determinada obra que era onde me levaba a vocación. Se un nace con esa vocación ten que levala a cabo, e non só mentres pode, senón mentres non expresa todo o que precisa expresar. E ten que facelo da mellor forma posíbel. Creo que moito do que hoxe pasa por poesía non é mais que prosa cortada: non hai nin concentración nin elaboración en absoluto. A soidade a min non me ten atemorizado, a soidade é a que lle permite ao xoieiro ir puíndo unha alfaia. Por outra banda, teño vivido experiencias moi satisfactorias nese sentido. Estreei, por exemplo, O soño do Machu Pickchu no Perú, onde puxeron á miña disposición un dos lugares arqueolóxicos máis importantes de Lima, o complexo Mateo Salado. E alí fíxose a obra como eu cría que debía representarse. Todo isto depende dos lugares, da importancia que se lle dá aos creadores... —Vostede comeza a escribir teatro na época da Mostra de Teatro Abrente de Ribadavia, e coa Agrupación Cultural Auriense, que digamos, é o xermolo de todo o que temos agora. Como cambiou a súa visión do que debía ser o teatro nacional desde aquela até hoxe. Que mudou para ben e para mal? Ben, daquela era preciso dicir moitas cousas que non se podían dicir e que había que dicir. Entón aproveitábase calquera plataforma para dicilo. Pero despois dese momento de urxencia, a arte, a poesía, o teatro, poden concentrarse na profundidade do ser humano, no sentido da vida. Non é necesario xa actuar con aquela inmediatez na reivindicación ideolóxica. Isto non quere dicir que o autor non teña unha ideoloxía ou que non tome partido. Mais o que si ten é unha visión do mundo que debe expresar. De feito, aínda hoxe, facer teatro en galego -e diría máis, escribir en galego con beleza e verdade- segue a ser reivindicativo, como comentabamos antes. Case revolucionario. Estamos sempre acrecentando o acervo galego, que segue sendo unha tarefa para os anos que veñen. Ás veces o teatro non lle dá á palabra a importancia que ten e está mesturado con exercicios puramente circenses. Busca unha comunicación inmediata e confórmase con iso. —Vostede sempre se mantivo á marxe dos círculos literarios e teatrais. Que opina da creación contemporánea? Contestar a iso sería poñerme a facer crítica do que fan os demais e, por outra parte, non podo ver todo. Mais creo que, en xeral, non só no teatro galego senón o que se está facendo no Estado, en Francia, en Alemaña... está moi coutado por un desexo de inmediatez que non é exactamente para o teatro. Refírome a ese desexo de tratar asuntos pretendidamente contemporáneos: creo que o artista debe concentrarse en ponderar o papel da humanidade, no sentido da vida. Ás veces o teatro non lle dá á palabra a importancia que ten e está mesturado con exercicios puramente circenses. Busca unha comunicación inmediata e confórmase con iso. Eu non me conformo con iso. Se les as miñas obras verás que cada unha se desenvolve nun lugar diferente do planeta e que teñen a ambición de abranguer a fauna de Armenia ou a historia da illa de Pascua. Eu creo que fun o primeiro que puxo en escena a linguaxe dos antropófagos da illa de Pascua, que tratou o seu colapso. Que interese ten todo iso? Pois o de analizar como funciona unha sociedade, como os conflitos poden acabar con ela. O teatro actual, porén, actúa con demasiada urxencia. —Mais tamén ten obras que contribúen á creación dun imaxinario nacional, a unha intervención, até certo punto política, como Prisciliano en Tréveris ou María Soliña. Esas obras teñen que ver, certamente, co imaxinario cultural galego, non me atrevo a dicir que colectivo, porque aínda non se perciben así por toda a xente. Iso é certo. Prisciliano, por certo, acaba de traducirse ao alemán, e tamén en verso, e imaxino que se editará nalgún momento. Pero é que iso tamén forma parte desa visión do mundo, obviamente. A miña obra trata de recoller toda a tradición e, ao mesmo tempo, proxectala cara ao futuro. Todo autor ten a obriga de agregar algo ao que o precede. —Vostede xa tratou temas, hai moitos anos, moi de moda agora mesmo, como o colapso ecolóxico. Si, mesmo hai unha serie de sonetos que teñen como tema a preservación da Terra como lugar de habitación do ser humano. A necesidade da cooperación entre os pobos. —Falando de poesía, os seus primeiros libros, Sonetos da lúa chea e o O poema dos Lustros tiveron boa acollida. Mais a partir de aí deixou de preocuparse por publicalos, aínda que agora, nesta obra completa, aparecen un total de seis títulos. Como todo iso tiña un plan elaborado, desde o principio, e estaba en fase de escrita, tampouco me urxía a publicación até que as obras estivesen ben acabadas e que se puidesen publicar tal e como eu desexaba. Nese aspecto, atopar a editorial Linteo, que axiña se abriu á miña proposta e que publicou todo con esmero, foi como abrir unha nova etapa. —Que sente un autor cando pon o punto final, cando decide que xa está dito todo o que tiña que dicir? En realidade é un alivio, un descanso. A creación dunha obra desta envergadura -no sentido da cantidade, a calidade ten que ser xulgada por xente allea a min mesmo- é un gran traballo e esixe unha gran concentración de enerxía. Ás veces un desatende a vida cotiá, e mesmo, até certo punto, as persoas que conviven con un, por seguir esa chamada da creación. A poesía é moi absorbente. E cando se trata de poesía dramática aínda o é máis, porque o que escoitamos son voces que urxe trasladar ao papel, porque son voces que están en conflito. Así como vemos aos toliños que van falando sos polas rúas, o autor dramático tamén é un toliño non recoñecido que vai discutindo con esas voces. —E remata cunhas páxinas de aforismos e pensamentos. Si, entresacados de obras dramáticas, pensamentos de personaxes que eu referendo, porque non creo que todos os personaxes teñan discursos con valor xeral. Pero moitas veces si que o teñen. Pensamentos sobre o sentido da vida, sobre o papel do sufrimento... E, curiosamente, a maioría deses pensamentos que comparto, proceden de personaxes femininas. Non quero adular agora ao xénero feminino, mais si que me decatei agora de que, inconscientemente, as cousas que se din nas miñas obras e que eu creo que teñen validez universal proceden de personaxes femininas. Detrás desta obra hai unha filosofía, só que eu a expreso a través da linguaxe lírica. Filosofía e poesía están unidas pola linguaxe, como observaron Wittgenstein ou por Heidegger. É a linguaxe a que temos de máis precioso, o que nos conforma como humanos.