Margarita Viso: memoria musical

"Recibín o Premio da Crítica con moita sorpresa, porque non sabía que estivera eu proposta e fíxome moita ilusión. Estas cousas sempre se agradecen, ademais é un modo de subliñar a idea do que levo a facer toda a vida, traballar pola nosa música”. Margarita Viso fala da música como unha lingüista pode falar do seu idioma de estudo. O idioma case materno de Viso é o que se expresa nas teclas do piano. Prefire non falar de “música culta”, senón de “música e xa está. A chamada música culta ten unha complexidade que outras músicas non teñen, unha complexidade técnica tanto na escrita como na execución, require unha preparación de moitos anos. Para a formación dun músico, nos estudos oficiais, son catro anos de elemental, seis de profesional e catro de superior, 14 anos. Require moita paciencia, son horas e horas”. Durante unha hora Sermos Galiza puido analizar xunto á coruñesa e ex presidenta da Asociación Galega de Compositores o estado actual da música propia do país, a súa estima e o traballo pendente nunha divulgación onde, reclama a compositora, debe haber rendición pública de contas dos cartos investidos. —Antes de facer todo o que fixo, vostede escolleu o piano. A vantaxe que ten o piano é que é un instrumento polifónico, abrangue toda a obra, é práctico. Todas as óperas, zarzuelas, todo o que teña cantatas, ten reducións para piano que estudan os cantantes, igual que os concertos de solista, violín, fagot ou frauta teñen a súa correspondente redución de piano. Na música de cámara o piano ten un papel importantísimo, é solista e acompañante ao mesmo tempo. O piano ten tamén unha dimensión xigantesca na literatura, non só vale para facer grandes composicións solistas. —Unha das grandes ameazas que pode ter a música na Galiza é, paradoxalmente, o silencio. Estamos vivindo desde hai moito tempo, en Occidente, toda esta relixión medio sectaria da música contemporánea, que é excluínte, se non es contemporáneo non estás ao tanto, es anticuado. Ser contemporáneo é elaborar unha música feita de determinada maneira, xa era así antes de nacer eu, xa existe desde os anos 40 ou 50, unha maneira de escribir de acordo a unha determinada gramática. Os que practican isto téñeno como realidade absoluta. É palpábel na aldea global na que vivimos. A realidade é que hai unha música de cinema fantástica, unhas bandas sonoras marabillosas. Despois, naturalmente, hai unha chea doutras cuestións, a música popular. Popular entendendo a música máis pop, xa que hai moitísimas familias… Ponse de moda nuns meses e despois o mercado vai a outra cousa. —Tamén o seu financiamento público. A cultura a día de hoxe é unha cuestión en xeral financiada polo Estado. A cultura está financiada polo público dunha maneira ou doutra. Determinados sectores fanse con ese protagonismo e programan o que lles interesa. Na Galiza, concretamente, están as dúas orquestras profesionais que existen mantidas con fondos públicos, a Real Filharmonía e Orquestra Sinfónica, que apenas programan música galega. Entre os músicos desas orquestras coido que hai algún galego, que son as excepcións. —Como valora o papel destas orquestras? Non entendo por que orquestras que se apelidan “da Galiza” prescinden de músicos galegos. Músicos galegos que a día de hoxe teñen unha formación estupenda e que están colocados a nivel laboral por todo o mundo, non me refiro só a España ou Europa. Están ocupando postos en orquestras de fóra porque aquí non os queren. Iso é unha lacra e ogallá consigamos librarnos dela. Programan algunha cousa que chaman “imposto revolucionario”, con esas palabras. E iso está financiado con cartos públicos. Non hai ningún filtro ou comité que o revise. Na Administración hai mecanismos de control e autoavaliación do traballo. É dicir, un funcionario, sexa funcionario do concello ou da Xunta, ten que render contas, ten que facer o seu traballo de determinada maneira. Imaxinemos un profesor nun instituto que non imparte o que ten que dar... sabemos o que pasaría. As orquestras teñen patente de corso, non renden contas a ningún organismo e iso é gravísimo, empezando polos soldos desorbitados dos cabeceiros. —Asociacións como a de vostedes, a de Compositores, séntense escoitadas? Non. Ademais é que tivemos xa bastantes discusións. Coa Sinfónica da Galiza propuxemos unha programación concreta. Ninguén ten prioridade sobre outro, no que hai uns criterios de común acordo mediante os que se fai unha orde de programación, a Asociación ten unhas regras democráticas, polo tanto para entrar tes que cumprir requisitos técnicos e musicais. Entregouse unha listaxe de obras organizadas coa orde marcada pola asociación. Iso non foi adiante. Eles querían un comité de lectura e a negociación fracasou. Noutra ocasión fomos outra vez aló para emprender o diálogo, propuxémos un programa de concerto, con todo fixado, partituras, materiais… con moita menos música que a versión anterior. Elaborouse o programa de concerto e ese concerto non se fixo, só desas obras dúas ou tres tocáronas nun espectáculo de segunda categoría, polo medio, que non era o que se falara, xa que se falara dun programa completo. Nós cumprimos a nosa parte e eles a súa non. Poño agora un exemplo que é o contrario, o da Banda Municipal da Coruña. Déronnos todas as facilidades, mandámoslles o feixe de obras, con partituras e material necesario, programouse o concerto e fíxose con toda naturalidade. “As orquestras teñen patente de corso, non renden contas a ningún organismo e iso é gravísimo, empezando polos soldos desorbitados dos principais” —Como cidadanía temos, polo tanto, un acceso público moi limitado á nosa propia música. É duro como galega ter esa lousa enriba. Os galegos teñen dereito a escoitar a música galega. Esas orquestras teñen que cumprir función e tocar repertorio, o repertorio é universal, claro, pero se as orquestras galegas non programan música galega, quen o vai facer? Non só hai compositores vivos, hainos mortos totalmente descoñecidos. Todos os partidos que pasaron polo poder non moveron nada. Penso que foi o medo a perder votos por facer algo diferente. Creouse un público á medida destes espectáculos e o actual estado de cousas funciónalles. Estas orquestras custan moito diñeiro do erario público, como están gobernados eses consorcios? Se todos os músicos que forman parte delas fosen feitos funcionarios sairía máis barato que eses concertos, cobrando os músicos o mesmo soldo, ademais de permitir un control do que se fai. —Coñecemos a Rosalía ou a Curros no eido das Letras, pero coñecemos tan ben como galegas e galegos a Andrés Gaos ou a Marcial del Adalid? Pensa que no caso galego a poesía da Idade Media estaba xunguida á música. Era un fenómeno poético-musical, todas as cantigas tiñan música, a pesar de que conservemos só musicadas as cantigas de Martín Códax. Tivemos no século XIX o Rexurdimento, a poesía de Rosalía e Curros, concretamente, Pondal menos, a pesar de que sexa o autor da letra do himno. Estas poesías popularizáronse pola música de xente como Chané ou Montes, se menciono “Negra Sombra”... pensas na música. A poesía deses poetas divulgouse moito porque o musical foi o vehículo que axudou a que eses versos foran coñecidos por todo o mundo e que os sintamos como algo propio de nós. Non hai proporción entre a dimensión pública dos poetas e a dimensión dos músicos. A música é unha parte moito máis ancestral. Na Galiza o protagonismo das Letras é case desquiciante, parece ser que o único que identifica a Galiza é a lingua, non obstante a lingua é un elemento máis. A música é tan importante como a lingua, como a pintura ou como calquera outra manifestación. —É un problema de educación musical? No eido da educación musical, o primeiro: é fundamental ter un coñecemento base. Falamos de educación xeral. É vital coñecer historia universal, a historia de Grecia e Roma, na arte pasa o mesmo, temos que contar cun coñecemento xeral. A música ten unha linguaxe propia plenamente occidental. Chegamos a ela grazas á invención da grafía musical. Por certo, no Códice Calixtino temos unha das primeiras probas da polifonía europea. Grazas a iso desenvólvese esta arte tan complexa e constrúense os monumentos sonoros da música occidental. A música galega ten un déficit nese ensino. Se tes as grandes orquestras programando material só estranxeiro e non do país non chega. O propio profesorado ten un coñecemento deficitario da música galega, non por culpa deles, senón porque o noso coñecemento do patrimonio musical é deficitario. Tamén na música española, subestímanse ambas as dúas. Hai zarzuela en Madrid, en Cuba… un xénero ibérico, tamén hai zarzuela galega. A zarzuela por definición minusvalórase, mais hai grandísimos mestres no xénero. Parece que o que importa é so Strauss porque está en alemán. —A través da música, polo tanto, achegamos boca e oídos á historia dun pobo. É imposíbel separalos. A música está metida no noso imaxinario popular, inseparábel. Igual que podes explicar a historia dun pobo na pintura ou nas marcas. Que fan os arqueólogos, os paleontólogos? Atopan un petróglifo e de alí poden sacar un universo. —A Administración pública pon todo o que podería pór para dar estima e divulgación á composición galega? Non é cuestión de meter máis cartos, senón de metelos ben. Se se financian as orquestras con esa cantidade de diñeiro, hai que pedir contas do que se fai. Eu non podo encargar a decoración da miña casa, dar unha morea de cartos e despois non pedir explicación. É un caso xeral na Galiza e no Estado. Estas malas prácticas están enquistadas e, nalgún momento, hai que pór o tema enriba da mesa. Sinxelamente, que a xente que recibe cartos públicos dea contas do que fai, como fai o funcionario en calquera ventá de atención. —Algo exixente, unha proposta traballada e non doada, non ten que estar disputada cunha boa difusión. Naturalmente. Ademais de que hai unha cuestión, un artista presenta unha obra. Ese artista ten dereito a contar coa posibilidade de presentar esa obra. Quen a vai xulgar é o público, que é o xuíz, esa peza haberá que a interpretar en condicións axeitadas, haberá que a dar en condicións de calidade. O público emitirá o veredicto despois. Isto vale para contemporáneos como para calquera outra disciplina. Tamén fala a crítica. —A Asociación Galega de Compositores fixo 33 anos neste 2020, como valora o camiño percorrido até o momento? Foi un traballo de esforzo e de seguir para adiante contra vento e marea. A Asociación é sen ánimo de lucro, o que nos obriga a case pedir esmola, a pedir subvencións… Os políticos nunca puxeron axuda, só lembro o caso dun, e menciónoo polo excepcional que foi: Roberto Varela, o conselleiro. Unha persoa sumamente sensíbel á música. Axudounos moitísimo. Foi o único conselleiro de Cultura que nos recibiu, escoitou e axudou economicamente dunha maneira grande en comparación co que faciamos antes e co que tivemos que facer despois. Foi a única vez que puidemos realizar un concerto con orquestra. Pagamos unha orquestra e unha banda, o que nos permitiu gravar uns discos, foi un momento glorioso. En 2018 un grupo de persoas vencelladas á música creamos un colectivo que se chama Irmandade da Música Galega, en defensa e promoción da nosa música. Organizamos dúas festas da música galega nos Cantóns da Coruña e de música de cámara en Rianxo. —Un dos impulsos que, segundo vostede, estivo presente na creación da asociación foi poder tocar e interpretar aquilo que estaba na partitura. A música, como a arquitectura, só existe cando sae do plano, entón? Exactamente. A partitura é como o plano do arquitecto, o plano é monísimo, con debuxos moi ben feitos, pero até que está o edificio feito non hai obra, e coa partitura igual, até que non soa non hai música. Está moi difícil sacar calquera cousa nesta época de pandemia, sacar a música ao público. Pero non se pode caer no desánimo, débese seguir facendo cousas, aínda que sexan de menos envergadura. Debemos tratar de continuar, a pesar de que teñamos que baixar a frecuencia. Seguir facendo é esencial porque isto é transitorio. —Os medios ás veces transmitimos a realidade do mundo da composición musical culta como un mundo fortemente masculinizado, é iso certo? Si. Na asociación temos moitos máis homes que mulleres. Creo que somos catro mulleres entre máis de 30 homes, por cada muller hai dez homes. É unha situación complicada… dá para outra entrevista completa noutro momento. —É posíbel construír un proxecto de vida arredor do oficio da composición hoxe na Galiza? Non, é imposíbel, nin na Galiza nin en ningunha parte. Pódese vivir do mundo da música mais unicamente da composición non se vive, viven dela só os creadores de bandas sonoras para o cinema. A maioría de compositores aliméntanse da música como profesores no conservatorio, como directores de banda… Vivimos da música dunha maneira ou doutra, pero non só da composición musical. —Unha das propostas que nestes últimos anos puxo enriba da mesa foi a da creación dun Arquivo Galego da Música. A música consérvase na partitura e os instrumentos van mudando co tempo, é interesante que se conserven algúns. Temos gravacións ao longo da historia moi importantes. Conservar todo iso require dun arquivado profesional, unha catalogación por parte da Administración. Na Galiza existen arquivos moi importantes de música, como os do museo da Deputación de Pontevedra ou o arquivo de Canuto Berea na Deputación da Coruña. Todas as igrexas e catedrais da Galiza teñen arquivos fundamentais, tamén, para a historia da música. Tería que haber, dalgunha maneira, un arquivo central para salvagardar a música. A triste realidade é que, despois de morrer un compositor, a música pérdese. Quedan as súas partituras na casa pero despois pasan máis anos e os papeis vellos pérdense. O que está nos actuais arquivos está seguro, mais foron arquivos formados case por casualidade. Temos de exemplo os fondos que posúe a Real Academia Galega de Marcial del Adalid. De súpeto a RAG atopouse cun arquivo bestial de música, que está perfecto e moi ben coidado, como é tamén o caso da música de Pascual Veiga. É preciso ter un lugar de referencia a nivel galego onde poder depositar a memoria musical. O Gaiás sería o sitio idóneo, xa que posúe toda a tecnoloxía e os medios para a súa conservación.