Janet Novás: facendo que o corpo conte

—Pasadas xa varias semanas, repousada a nova, puido xa xestionar o sentir ante tanta boa crítica cara a O Corno e á súa propia interpretación de María? A verdade é que estou moi emocionada con todo o que está a acontecer, e tamén intentando asimilalo porque me colleu bastante de sorpresa. Confiaba moitísimo no traballo de Jaione, claro, pero creo que se superaron as expectativas. Respecto ao meu papel, tamén intento analizar por que chega deste xeito e creo que, aínda que é a miña primeira película, e máis alá do traballo de dirección que ela fixo comigo, que foi incrible, afectou que eu levase anos investigando sobre o corpo. Sempre vindiquei que o corpo fala, e recibir, de súpeto, un proxecto onde puiden poñer en valor todos os meus coñecementos e que ademais chegasen dese xeito pois só pode facer que me sinta moi agradecida. —É verdade que se destaca moito a plasticidade que ten a película. O corpo é unha ferramenta fundamental. Diría que cunha importancia case maior que os diálogos? Si, aí Jaione tivo unha mirada moi clara e creo que por iso fixo esa aposta comigo. Ela ten actrices marabillosas ao seu lado, pero o coñecemento que teño eu do corpo probablemente non o teñan algunhas delas, precisamente porque levo vinte anos investigando iso. Creo que ela quería ir a esa parte animal e para chegar aí tes que ir ao físico, a esa parte máis salvaxe e intuitiva, que non só está presente en min, tamén en Carmen ou en Siobhan. E, efectivamente, non só está a palabra, o corpo tamén comunica. —Ía dicirlle que era un salto importante, da danza ao cine, pero igual non o foi tanto... Igual foi O Corno, simplemente, un xeito de bailar distinto? Eu creo que non é tanto cambio, que é máis un desprazamento. De feito está a acontecer algo na miña vida, tanto no profesional como no persoal, que está tendo moita coherencia. A película apareceu xusto no momento en que eu precisaba iso, contar desde outros lugares co corpo. Non sabía cal era o sitio, pero levaba tempo facendo a procura, traballando sobre min mesma, coas miñas propias experiencias como fonte de inspiración. No meu último traballo Where is Janet? (Onde está Janet?) xa estaba invocando un pouco ese desprazamento, porque no escenario aparece o corpo de Janet, pero non é Janet. E logo chegou a película e foi o mesmo: aparece o corpo de Janet pero é María. Para min é como romper os límites da danza, que non só é representar nun escenario cunha coreografía bonita. A danza é vida, explora. E esta película serviume para expandir, para explorar esas posibilidades que a danza ten. —Xa foi máis alá da danza en varias montaxes teatrais, como Soño dunha noite de verán de Voadora, no que formaba parte do elenco de actrices, non si? Si, aínda que estaba como bailarina, xa empezaron a meterme máis texto do que estaba previsto, porque lles gustou como o abordaba. Tanto con Voadora como anteriormente con Matarile toquei un pouco esa parte teatral e a verdade é que sempre me sentín cómoda, como nun lugar moi meu. Sempre intentei que resultase natural, forzar o menos posible. —Houbo algunha escena da película na que iso lle custara especialmente? Ese uso constante de planos pechados, case claustrofóbicos, pendentes de cada detalle, fan que sexa máis complicado manter a naturalidade nalgunhas das secuencias máis explícitas? Pois a verdade é que me gustou tanto facela que non cheguei a sentirme incómoda nunca. O parto, a escena de sexo, a do río... precisaron unha esixencia moi alta, unha concentración máis forte, pero como eu estaba como unha nena con zapato novo vino todo como unha posibilidade de probar, de crecer. Ademais o equipo era marabilloso e iso facilita moito todo. —Ten Janet algo en común con María? Que diría que hai dunha na outra e que cre que é o que máis as separa? Traballei moito con Jaione a contención, porque eu no meu traballo son moi explosiva, é algo moi enerxético, case en transo, e aquí, aínda que creo que tamén hai certa explosión, está como máis controlada. Iso custoume un pouco ao principio porque tiña a sensación de que, con tanta contención, non estaba facendo nada. Como tiña un papel tan protagonista entrábame a inseguridade de que o público se ía aburrir, porque como bailarina estás acostumada a facer, a moverte, a ir dun lado ao outro. E tiven algunha conversa con Jaione: “non cres que aquí María debería explotar un pouco máis?”. E ela pensábao, porque é moi aberta e escoita moito, pero logo volvía e dicía que non, que María era máis contida, máis observadora. Cando vin a película dinme conta da mirada de Jaione, de que tiña razón. Ela tiña súper clara a María. Respecto ao que temos en común, eu levo anos traballando a orixe, o instintivo, o telúrico e creo que aí foi onde nos atopamos e por iso ten tanta forza a personaxe. —Atopou algunha inspiración nas mulleres que a precederon, nas súas orixes galegas? Totalmente. Durante toda a película, miña nai foi unha grande inspiración para min, e tamén as veciñas porque son corpos cos que eu convivín, dos que herdei. As formas están aí, imos collendo esa memoria e, sobre todo a miña nai estaba moi presente, porque esta personaxe construíuse máis desde o físico que desde a psicoloxía, aínda que esta tamén se abordase logo. Ademais fixen traballo coas mariscadoras, estudiei moito como falaban, como se relacionaban, e tamén cunha doula. Un día preguntáronme en que actriz me inspirara e dixen que eu me inspirara na vida. Inspirarme na miña terra parecíame un camiño moito máis real. —Conta na súa web que para vostede o fundamental é que o seu traballo teña coherencia desde unha vindicación da esencia, do intuitivo... Creo que ten moito que ver co lugar do que veño e coa historia que cargo. Sempre se infravalorou o coñecemento natural e penso que hai uns berros que veñen de lonxe, dun xeito inconsciente, animal... E a min vénme polo corpo unha corrente de xustiza, de vindicación que creo que tamén está presente na película. —É máis fácil para vostede expresarse co corpo que coas palabras? Si. Eu teño a sensación de que son moito máis precisa co corpo que coa palabra. É como quen é escritor e ten esa habilidade moi precisa coas verbas: penso que eu co corpo sei dicir o que quero dicir para chegar á xente. —Iso non quita que lle dea moita importancia á voz. Mesmo nos seus espectáculos de danza hai moita presenza dun berro case tribal... Levo moitos anos traballando a voz porque para min é como unha extremidade máis do corpo. De feito a miña última peza sostén todo aí. É un traballo con micros e efectos no que a voz constrúe o corpo e o corpo a voz, e imos vendo como se van afectando. Iso sempre estivo aí, dun xeito moi intuitivo. A voz é algo que equilibra, que me permitiu canalizar a nivel emocional. —A tribo d’O Corno é maioritariamente feminina: produtoras, directora, a maioría do elenco son actrices... Traballamos nós de xeito distinto? Creo que nós temos unha sensibilidade cara ao detalle, cara ao coidado, cara ás cousas pequenas que nunha sociedade que vai á velocidade que vai non se atenden. A min paréceme que O Corno o que che devolve é ir outra vez ao esencial, e que iso si é algo moi feminino. —Jaione defínea tamén como unha película feminista. Sen facer spoiler, pode que alguén vexa certo paradoxo no final? Mesmo certa moralina na decisión de María? Vostede, como alter ego, cre que reflicte o que ela quería ou precisamente a imposibilidade de decidir libremente que tiñan as mulleres naquela época? Non, María é unha muller súper libre e ela fai o que quere. Tomou esa decisión como podería ter tomado outra. Pero eu non o vexo como unha moralina. Creo que ten que ver máis co seu desexo de crear unha rede de apoios, de situarse nun novo lugar, de seguir adiante... A película non pretende dicir que esa decisión que ela toma é a boa, e a contraria sería a mala. Creo que se trata máis de apostar pola esperanza. Porque a vida ten sempre ese movemento constante. Outro final deixaríanos unha sensación distinta no corpo. —O Corno amosa ademais o difícil que resulta cruzar fronteiras, non só físicas, tamén ideolóxicas, sobre todo ás mulleres. Cre que iso segue a ser así agora? Creo que está moi claro na película que as fronteiras son máis políticas que reais. E hoxe en día seguen existindo en moitísimos contextos. —A outra cara da moeda é a importancia da solidariedade e, sobre todo, da sororidade. A protagonista atopa acubillo no que sería daquela como o último elo da cadea: unha prostituta emigrante. Hai certa vindicación da necesidade de ser máis humanas, da necesidade de apoiarse nas demais? Pois mira, eu funme da aldea e na cidade sinto unha soidade bastante forte. Levo traballando en solitario moito tempo, estou no estudo moitas horas soa, e agora teño moi presente como poder relacionarme, como volver a atopar eses lugares de apoio. É unha carencia que eu mesma teño, acostumeime a traballar soa e fun creando certas formas de facer, de entrar en intimidade, e porén agora busco o xeito de expandir. A película tróuxomo ao grande, e aí encaixa tamén a miña nova peza, Proto (SN1806), na que é a primeira vez que dirixo a xente. Xa non estou eu senón que lles paso as ferramentas que levo utilizando todos estes anos soa, a unhas bailarinas, co fin de crear un novo espazo onde poder compartir. E todo está sucedendo á vez: esta peza, a película. Houbo como unha explosión, algo como moi cósmico. De feito o punto de partida da peza son as supernovas, as estrelas que morren e estoupan, xogando un pouco co meu apelido. —Tamén está ese traballo con Mercedes Peón, con parada agora en Bucarest, e que definen como algo sororo, feminista e identitario. Como xurdiu esa colaboración? Foi un traballo incrible, marabilloso, un encontro moi bonito máis alá do profesional, tamén no persoal. O que pasou con Mercedes é que as dúas traballamos igual, en soidade, e construímos a peza desde esas dúas soidades. Tiveramos un par de encontros noutro proxecto e houbera unha conexión moi forte, que nos animou a facer algo xuntas. Así que nos reunimos para falar do que iamos a facer pero démonos conta de que por aí non iamos ben, entendemos que si conectabamos era precisamente porque as dúas traballabamos en soidade, así que o que fixemos foi poñer un espazo onde compartir esas soidades. Aí si había lugares en común que fixeron que empezaran a xurdir cousas. E foi moi cómodo e moi agradable porque a verdade é que tiñamos moitísima liberdade. —Cre que foron profetas na terra? Que o espectáculo tivo en Galiza toda a repercusión que merece? Vou ser sincera. O espectáculo tivo unha acollida incrible en Catalunya, en Barcelona fixémola como sete veces ou oito, pero en Galicia fíxose moi pouco, e a verdade é que a min dáme moita pena. Creo que é unha peza que merecía poder ser vista en todos os auditorios galegos. —Segue faltándolle aquí visibilidade á danza? Desde logo a danza non ten a visibilidade nin a cobertura que ten o cine e iso fai que moita xente non saiba dun espectáculo. Se non sabe, é imposible que o vaia ver, e se non tes público, non te programan. É a pescada que morde a cola, e iso é o que fai que cada vez a danza desapareza máis. Non é unha cuestión de que non guste ou que non lle chegue á xente. Porque o espectáculo con Mercedes asegúroche que lle gusta a todo o mundo, e a verdade é que me gustaría darlle agora outro empurrón, aproveitando o da película, porque teño esa mágoa de que non se vise en Galicia. —Cre que esa falla de visibilidade debería paliarse con máis apoio institucional? Non me gustaría caer na queixa, pero recoñezo que é demasiado o esforzo que temos que facer coas artes escénicas. Cando levas xa moitos anos e ves que outra vez tes que seguir demostrando, tirando do carro, a cousa vai pesando demasiado. Penso que Mercedes e eu temos xa unha traxectoria dabondo como para que se nos recoñeza o traballo. E falo de nós pero podería falar doutros moitos artistas que ao mellor nin sequera coñezo, precisamente por esa falta de visibilidade. —O certo é que leva desde 2008 facendo montaxes de danza e non sei se, no fondo, mesmo dá algo de rabia que a primeira película obteña un recoñecemento máis masivo que tantos anos bailando... A min custoume moito conseguir recoñecemento malia a calidade e o compromiso do meu traballo, que creo que é algo moi persoal e orixinal. Creo que a danza debería estar máis protexida. En Galicia si hai certos apoios, eh? A miña peza de Protos produciuna Agadic, pero por exemplo o de Mercedes non tivo ningún respaldo. Non quero que soe a queixa, pero a realidade é esa. —En Where is Janet?, que estreou logo do confinamento, están presentes os coidados e o tratamento do propio corpo. Non sei se tivo que ver co vivido na pandemia. Creo que esa situación sumouse ao que eu xa viña arrastrando, a esa falla de conformidade coas maneiras que eu tiña de facer, de relacionarme coa escena. Había algo insán e o que propuxen foi unha nova maneira de estar, un lugar máis amable, máis de contemplación, para que tamén o corpo puidese descansar. Creo que hai unha esixencia sobre o corpo, sobre todo o que temos que facer, todo o que temos que ser... E sendo mulleres, esíxese aínda máis esforzo: tes que ser nai, tes que traballar, tes que ser recoñecida, hai unha esixencia tan, tan grande, que me levou a un esgotamento enorme, como artista e como persoa, que me impulsou a facer esta peza que o que invita é a contemplar. —Esixe a danza certa escravitude física? É especialmente esixente co mantemento dunha determinada forma física...? Cos anos máis (ri), porque xa non notas a mesma enerxía de cando es nova, pero non o definiría como unha escravitude porque ao final o bo do meu traballo é precisamente iso, que estás moi conectada co corpo, que estás sempre coidándote. Gustaríame facelo un pouco máis pero penso que son moi privilexiada por dedicarme á danza. —Esa faceta de bailarina é para vostede irrenunciable e, de ser así, pensa que é compatible cun futuro como actriz? Que é o que realmente lle gustaría facer de agora en diante? A min o que me gustaría é seguir emocionando desde o corpo, sexa no cine ou na danza. E ter unhas condicións amables para poder facelo. Iso é o que desexo, e é un desexo moi forte: ter unhas boas condicións para seguir emocionando co meu traballo.