Iria Veiga: "A saúde mental sempre é a última das prioridades malia ser das doenzas máis diagnosticadas"

—Hai moitos anos que vostede comezou a dedicar boa parte do seu tempo á divulgación da ciencia en galego. Primeiro cun blogue no ‘blogomillo’, logo no propio Sermos Galiza coa sección 'Po de estrelas'… Cando e por que decidiu comezar a divulgar coñecementos científicos a través das redes sociais? Todo empezou con ese blogue, que aínda segue activo, pero non está moi actualizado. Empezou como un blogue persoal no momento do boom do blogomillo e aí falaba de ciencia, máis tamén doutros moitos temas; había un pouco de todo. Pero dinme conta de que nese momento, no panorama do blogomillo e da prensa escrita en galego, non había nada como iso, e a min interesábame moito o tema. A unión daquelas cousas, a miña afección vencellada ao meu perfil profesional e tamén esa eiva que había de contidos semellantes foi o que me lanzou á divulgación. —Desde comezos de 2021 vostede é 'a metade' do programa Balea Vermella, que dirixe con Javier Balea. Cando tiveron a idea de crear este programa e, un ano despois de que botase a andar, como valora a repercusión que tivo e que está a ter? Xurdiu, como moitas outras ideas, do confinamento, da necesidade de facer cousas online. Javier e eu coñecémonos en 2017 en persoa, aínda que xa nos coñeciamos de antes, pola rede, e aí soubemos que queriamos facer algo xuntos. A primeira idea foi unha sección en vídeo, pero iso supuña que nos tiñamos que xuntar e no confinamento non era posíbel. Buscamos outras alternativas e apareceu a opción de Twitch. Pareceunos moi interesante e lanzámonos. Eu penso que está funcionando moi ben, estamos moi contentos pola acollida tanto por parte do público como das persoas convidadas. Nunca cansarei de dicilo: parécenme alucinantes as boas formas e a predisposición que ten todo o mundo para colaborar. Xente moi ocupada, de todo o continente, co que supoñen os cambios horarios… E aínda así todas están sempre dispostas a colaborar. Estou encantada e moi agradecida. —Cal é a orixe do seu alcume, 'Raíña Vermella'? Vén da época do meu blogue e fai referencia á novela de Lewis Carroll Alicia a través do espello, que é a continuación de Alicia no país das marabillas. A raíña vermella, que non se debe confundir coa de corazóns, é a personaxe que explica a Alicia como son as regras dese outro mundo que hai do outro lado do espello. Collino porque o que eu fago non deixa de ser, en certo modo, explicar de forma sinxela como funciona o mundo. —Quen diría que son as súas referencias nos diferentes ámbitos que abrangue a súa traxectoria profesional (quer na divulgación científica quer no ámbito da saúde mental)? Eu diría que comecei a facer divulgación antes de coñecer a propia palabra, desde que era moi pequena. Lembro a serie Cosmos, lembro O Universo, de Isaac Asimov… Asimov é foi un dos grandes referentes que tiven na divulgación científica, non se pode apuntar máis alto! Sabía que quería dedicarme a algo relacionado coa ciencia. Non podo dicir referentes no eido da Psiquiatría porque é menos frecuente neste ámbito, pero tamén é certo que cando decidín que quería tirar polas ciencias e fixen Medicina e Psiquiatría foi porque non quería perder o contacto coas persoas. Quería dedicarme a unha disciplina científica, pero o que máis me interesaba era esa ciencia aplicada e poder axudar de forma inmediata ás persoas. Eu non son investigadora, son técnica, e intento transmitir eses coñecementos facéndoos comprensíbeis na consulta. Esa parte máis técnica e o trato coas persoas son a combinación perfecta para a divulgación. —Cando vostede atende un paciente na consulta, ou cando realiza un contido divulgativo, como consegue que eses coñecementos que resultan complexos para moitos de nós sexan máis comprensíbeis? Non hai un coñecemento máis ou menos complexo, senón certos niveis de comprensión. Hai temas nos que profundamos perfectamente e outros dos que temos un coñecemento de 'nivel usuario', por dicilo dalgún modo. Toda mensaxe pode adaptarse á capacidade de comprensión da persoa receptora. O truco é intentar transmitir unha información relativamente complexa cun vocabulario simple e dirixido especificamente ao público para o que falas. Eu non falo igual a pacientes na consulta que a residentes, compañeiros, amizades… Tes que facer unha apreciación do nivel de comprensión e conseguir adaptar o teu discurso a ese nivel. —Nos medios de comunicación semella haber unha maior presenza de homes que de mulleres cando se tratan cuestións de ciencia. Porén, na Galiza temos grandísimas profesionais e comunicadoras; cre que os medios dan pouca visibilidade ás mulleres científicas? Creo que iso está a cambiar, pero aínda queda moito por percorrer. En Balea temos o compromiso firme de visibilizar figuras femininas, e en ningún momento tivemos problemas para atopar mulleres. De feito creo, pola nosa experiencia, que ás veces é máis difícil atopar un home. Falta visibilidade, pero si que avanzamos nos últimos anos. Hai veces nas que as propias mulleres somos menos dadas a mostrarnos en público. Precisamos, e en Balea facémolo, un ambiente facilitador. —Ten máis dificultades unha muller que un home á hora de desenvolver unha carreira profesional no ámbito da ciencia? Agora a situación empeza a mellorar. Estase a tramitar a nova Lei de ciencia e o Parlamento acaba de aprobar a Lei Ángeles Alvariño, pero aínda vemos normativas que até o de agora non recoñecían dereitos básicos como a baixa maternal. Co sistema de avaliación que había, saía prexudicada a muller que collese unha baixa maternal. Iso é unha mostra de que aínda en 2022 temos que avanzar moito en materia de igualdade. E, por outra parte, aínda que non sexa unha discriminación directa, a muller asume case 100% dos traballos de coidados e hai un claro prexuízo. Conforme avanza a carreira investigadora, vai diminuíndo a presenza de mulleres Existen datos que demostran que conforme avanza a carreira investigadora, vai diminuíndo a presenza de mulleres. As estatísticas están aí. A muller asume practicamente a totalidade dos coidados de menores e de persoas dependentes. Non sei que solución ten porque non me dedico á política, mais depende dun cambio de actitude por parte dos homes, e paréceme difícil que haxa un cambio espontáneo, pois suporía renunciar a privilexios. Está claro que mentres non haxa un reparto equitativo dos coidados, as mulleres nunca poderemos competir en igualdade de condicións. —Na última década emigraron máis de 80.000 mozos e mozas menores de 29 anos pola falta de oportunidades. Algunha vez valorou a posibilidade de facer a maleta e marchar do país? Eu, por sorte, puiden quedar aquí. Si pensei en marchar ao rematar a residencia, pero foi en plena crise económica e había os mesmos problemas en todas as partes, así que tiven opcións de quedar e fíxeno. A min saíume ben, pero moita xente da miña xeración tivo que marchar porque non atopaba traballo na súa rama. Fun unha privilexiada por pura sorte, por carambola, pero diría que son a excepción que confirma a regra, sobre todo se falamos da ciencia na década dos 2000. —Cre que os Gobernos galego e estatal realizan un investimento axeitado en investigación científica e sanidade ou, pola contra, considera que deberían incrementar o investimento? Por unha cuestión de xustiza, debería haber un maior investimento. Coa pandemia da Covid a ciencia revelouse como necesaria, e de forma inminente. Xa non se trataba dun investimento a longo prazo, senón de salvar vidas. Precisamos dunha aposta decidida na sanidade. Quérennos vender o caramelo de que medra o investimento, pero a degradación da sanidade é evidente e palpábel a todos os niveis. Desde logo, non é suficiente para reverter esta situación. —E que opina do investimento actual en materia de saúde mental? Comparte vostede as críticas de que esta rama é a 'irmá pobre' do sistema sanitario? Cando se estabelece unha prioridade, a última na lista sempre é a saúde mental; a pesar de ser das enfermidades mais prevalentes, xa que a depresión é unha das doenzas máis diagnosticadas do mundo. Unha de cada tres persoas terá un problema de saúde mental ao longo da súa vida e, aínda así, é sempre a última. Pero este non é un problema de agora porque estean a aumentar as doenzas de saúde mental, senón que arrastramos un déficit desde hai moitos anos. Á merma de efectivos engadiuse a pandemia, xa que non se incrementaron os recursos, mentres si medrou a demanda. Reverter esta situación requirirá dunha aposta moi decidida das administracións que eu hoxe, polo momento, non estou vendo. —Desde a irrupción da Covid-19 comezouse a falar dunha segunda pandemia, “silenciosa”, en alusión á repunta que se produciu en diagnoses de enfermidades de saúde mental. De feito, a Galiza é líder no Estado en prescrición de psicofármacos. Que secuelas deixará (e xa está a deixar) esta crise sanitaria? Creo que hai dúas cuestións que están relacionadas pero son diferentes. O consumo de psicofármacos xa ía en aumento antes da pandemia, eu creo que fundamentalmente pola falta de profesionais de Psicoloxía. No Estado español temos menos psicólogos e psicólogas que en calquera Estado da Unión Europea, polo que é evidente que abordamos os problemas desde unha óptica farmacolóxica; non hai outra opción que poidamos recomendar. Estamos abordando con fármacos problemas que deberían ser abordados desde o punto de vista terapéutico Hoxe se alguén precisa atención psicolóxica de boa calidade non lle queda máis remedio que pagar, porque os profesionais na sanidade pública son escasos e pode haber un atraso de até seis meses entre a primeira e a segunda consulta. Eses tempos non son razoábeis para a psicoterapia. Aquí temos moi bos profesionais, moi cualificados e ben formados na sanidade pública, pero contamos cunhas listas de espera inasumíbeis e que fan que a terapia non sexa eficaz. A única terapia que podes ter é de pago e, por tanto, as persoas con menor capacidade económica terán que acudir aos psicofármacos. Problemas que deberían ser abordados desde o punto de vista terapéutico estámolos abordando desde o punto de vista farmacolóxico porque non temos profesionais suficientes, e isto xa pasaba antes da pandemia. Logo agravouse a situación, pero era mala desde moito antes. Sobre as secuelas, penso que o efecto do confinamento non é tan grande. Foi unha situación excepcional e para moitas persoas mesmo cómoda, tiñamos formas de comunicarnos… Para outras non, claro. Mais non é tanto iso como as consecuencias económicas da pandemia. Xente que perdeu traballo, estivo nun ERTE, fechou o negocio e agora volveuno abrir pero as cousas non van como antes… Esas consecuencias económicas non se reverten cando acaba o confinamento, e estámolas vendo agora. —Alén do período mesmo do confinamento domiciliario na primavera de 2020, logo viñeron dous anos de restricións, de máscara obrigatoria, de distanciamento social… As persoas adultas poden asumilo, mais… unha crianza? E unha persoa maior que se vexa privada de estar coa súa familia? Non podo falar moito dos nenos porque eu paso consulta desde os 16 anos, eu falo de adolescentes e creo que ese grupo idade foi especialmente prexudicado, non só no confinamento estrito senón logo coas restricións. Son idades nas que o contacto co ‘grupo de pares’, de xente da mesma idade, é esencial, e un confinamento tan longo... Ademais, eles foron os últimos en saír, e cando despois volveron ás aulas seguiron sen poder manter contactos noutros ámbitos como o lecer. Isto está detrás, moi posibelmente, de moitos dos problemas de saúde mental que vemos hoxe. Depresión, ansiedade, autolesións... E todo isto sumado aos problemas das persoas adultas, porque aínda que ás veces pensemos que os rapaces non se decatan, se nunha casa hai un problema económico é evidente que a eles tamén lles afecta. Que haxa problemas ou mal ambiente na casa repercute tamén na súa saúde mental. Todas estas cuestións son un problema deste treito de idade concreto, onde vemos un aumento de casos de autolesións ou tentativa de suicidio, e é algo que me preocupa moito. E no relativo ás persoas maiores, sobre todo, vemos o medo. Moita xente abandonou toda a actividade social e de lecer que tiña e que, por desgraza, é posíbel que non a vaia recuperar nunca. —Como valora a cobertura e o tratamento mediático dos medios de comunicación cando abordan cuestións vencelladas á saúde mental? Desde que me dedico á divulgación, que quizais estou máis pendente do que se fai nos medios, vexo un cambio positivo indubidábel. Nos últimos anos empézase a falar máis de saúde mental e penso que o cambio é moi positivo: tómase máis en serio, inténtase informar con maior rigor… Fálase máis e mellor. Iso en canto á información que se publica concretamente sobre saúde mental, porque o que si boto en falta é un mellor tratamento noutros ámbitos. Por exemplo, cando se cubre unha noticia de Sucesos na que alguén ten un problema de saúde mental. Poucas veces os delitos violentos son cometidos por persoas con problemas de saúde mental, adoitan cometelos quen non teñen ningún. E outra cousa que facemos mal en xeral é, cando son noticias relacionadas coa violencia de xénero, atribuír ao maltratador problemas de saúde mental, e con isto volvemos ao de antes, que estatisticamente non é así. A maioría dos maltratadores non teñen ningún problema de saúde mental. Sinalar nestes casos concretos que tiñan unha determinada diagnose é, para min, como se destacas que o maltratador tiña diabetes. —Sermos Galiza fai dez anos e, nestas mesmas páxinas, suma 500 números na rúa. Que opinión lle merecen medios de comunicación como Nós Diario, que utiliza integramente a lingua galega? Paréceme fundamental que usemos a nosa lingua, son moi importantes os medios que dan cabida a este tipo de temas [relacionados coa sanidade e a ciencia] como pode ser Nós Diario. Sempre digo que non hai unha lingua para falar de ciencia; calquera lingua vale. O mesmo sucede cos medios, e creo que os medios en galego son non só unha ferramenta de normalización, senón que, dalgunha maneira, tamén son unha ferramenta para vehicular ese tipo de temas máis específicos na lingua propia, e iso xa é algo moi importante.