Eva Veiga: a palabra resistente

—Foi moi emocionante escoitala na gala dos Mestre Mateo. Iniciou o seu discurso cunha alegación en prol da ética e do respecto ao público á hora de comunicar. Bótao de menos nos medios actuais? Hai que pensar que a TVG nace nun momento determinado e, coma todo nacemento, faino dun xeito, non sei se se pode dicir inocente, pero con toda a xente traballando de forma ilusionante, creativa, e si, con certa inocencia. Cres, tes fe na ética e na estética. Eu falei alí dunha histórica de TVE, Blanca Álvarez, que nos ensinou fundamentalmente iso: a humildade, a curiosidade por todo -por estar ben informados e formados- e sobre todo ese respecto polo público. Pero ese principio, logo, como acostuma acontecer moitas veces, tornouse en frustración, porque a vida é máis complexa, e este traballo ten condicionamentos que van moi alén do que significa o propio traballo. —Notou eses condicionamentos vostede xa naquel momento? Eu tiven a sorte de que, até o momento en que traballei, puiden facer o que quixen e como quixen, teño que dicilo porque foi así. Pero, claro, eu xa non estaba en informativos, estaba a facer programas, que é outra historia, aí hai outra liberdade. Eu non sentín esa frustración, pero cando falo de respecto polo público, falo de non percibilo como "estupidizado", senón con respecto suficiente cara á súa intelixencia e téndoa en conta na creación de programas. Creo que a ética, a deontoloxía, debe estar presente en todos os medios pero, como dixen alí, máis nun medio público como a Televisión de Galicia, que pertence a todas e todos os galegos. —Como está vivindo os Venres Negros? Con solidariedade, claro. Pregúntanme sempre por isto e eu sempre digo que agora non estou alí e, se son sincera, tampouco vexo moito a televisión. Non só a galega, ningunha, polas limitacións visuais que teño. A pouca visión que me queda precísoa para ler, para traballar. Pero, en todo caso, se hai compañeiros que saen todos os venres, será por algo. —Naqueles inicios carecían de recursos tecnolóxicos que agora deberían facilitar o oficio, pero non sei se o están facendo... Daquela non tiñamos nada! Nin prónter... Non había ordenadores, era todo a man, artesanal, pero tiña tamén ese punto de tanxer a realidade co corpo, sabes? —Si. Agora até nos xornais realízanse a maioría das entrevistas por teléfono ou zoom, cando antes se quedaba para un café, e ese café provocaba un grado de conexión que logo se notaba nos textos... Iso é. E non só é un síntoma, senón que forma parte do que estamos a crear: unha sociedade formada por un conxunto de burbullas, cada unha atada ao seu aparello. Non nos tocamos, nin sequera nos vemos e, se nos vemos, é a través dunha pantalla. Iso determina o mundo no que vivimos, porque é no corpo e na memoria do corpo onde doen as cousas, onde mancan, onde te alegras. Ti podes pasar horas ante unha pantalla vendo o que queiras, -e penso sobre todo na xente nova-, pero iso apenas formou parte da túa experiencia, porque a experiencia pertence ao corpo. Eu non entendo a mente por un lado e o corpo por outro, somos unha entidade, un proceso en relación cos demais. Se ti non vives tocándote, rozándote cos demais, non hai experiencia. E se somos seres sen experiencia, somos seres sen memoria, é como se non existísemos porque non nos ancoramos en nada. —Tamén falou diso no discurso, de que a comunicación é escoita e é acubillo. Con iso referíame ao que eu entendo como o gran problema da comunicación, que é que non existe como tal. Chamámoslles medios de comunicación e o que temos son medios, sen máis. Non existe comunicación, que é a relación máis saudábel entre todos os seres, máis aínda nos seres humanos que temos a linguaxe. Pero a linguaxe ten tamén esa dobre vertente, que serve tanto para comunicar como para mentir, para enganar, e o importante agora parece ser saír pola tele, digas o que digas, e iso é unha demencia. Perdeuse todo o pudor, e falo do pudor da intelixencia: podes dicir calquera barbaridade e quedas tan ancho. —De feito vindicaba vostede na súa intervención, de xeito moi oportuno nestes tempos de xenocidio, a comunicación como acubillo fronte á violencia. Esquecín nomear a palabra xenocidio, e escribíraa para dicila, pero é que é obvio non? Onde hai comunicación, non existe xenocidio. Preguntámonos porque este Netanyahu e toda esta xente leva a un país a unha guerra? Preguntámonos para que? Para quen? O que quería ter dito tamén é que o público en xeral ten que espertar, ten que ter conciencia. —Dalgún modo quedou dito cando recitou vostede os versos de Luísa Villalta: "Fronte á rutina, o rito da palabra, tensa a pel do mundo: un tambor que desperta". Ás veces deberiamos preguntarnos que ten que pasar para que espertemos de vez, non? Claro. E Luísa ademais, nese poema, está poñendo como a única posibilidade de revolución á muller. Temos que espertar porque estamos cedendo ao poder: que o poder faga para que eu non me moleste, porque así estou cómoda. Con isto de sermos burbullas do que falaba antes, estannos afastando do colectivo e perdemos o sentido da comunidade. —Penso que iso non é inocente, que o estaban buscando á mantenta. Pero, que podemos facer nós ante a situación que se está a vivir en Gaza, por exemplo? A revolución agora non pode ser violenta porque xa ves, "lamínannos". E eu tampouco creo que ese sexa o modo. Eu creo máis ben na educación. Creo que a única revolución posíbel é o ensino. O ensino desde abaixo de todo: desde a primaria, desde a gardería. Pero aí ves que estamos totalmente intervidos. Quítanlles a autoridade ao profesorado os propios pais e nais... é un desastre. Está todo moi desestruturado e a fragmentación sempre beneficia ao poder. Vivimos fragmentados, non só fisicamente, incluso o noso cerebro está fragmentado. Non hai un entendemento do mundo, vivimos como a cachos: agora tócame facer isto, despois isto outro... e creo que necesitamos tomar conciencia da propia vida porque é o único que temos. —Falou tamén vostede na entrega do Fernando Rey da súa enfermidade, e fixo unha clara defensa da sanidade pública. Claro. Ao mellor eu podería ter ido a Estados Unidos pero non fun, non quixen ir. E hai moita xente que non podería nin ir a Madrid, como fixen eu nese momento porque aquí non se facían aínda transplantes. Se eu, tal como entrei, chego a estar nun seguro privado xa non me dan a medicación, porque á miña familia dixéronlle que non había nada que facer. Pero na pública intentárono e aquí estou. A Sanidade Pública é o noso seguro de vida e estánnola privatizando. —Malia o duro que supoño é falar desa etapa, quixo facelo para concienciar sobre a importancia de doar a medula. Non é tan duro, pero si, eu citeina porque coñezo persoas que neste momento están entre a vida e a morte precisamente por falta de medula. E aínda que non as coñecera, sei o que é estar esperándoa porque non tes outra maneira de sobrevivir. Nomeei a enfermidade por apoiar as doazóns pero o certo é que a min nunca me importou falar da miña leucemia. Resultoume incluso sorprendente que na miña televisión nunca me chamaran para falar dela. Non por protagonismo senón precisamente para poder falar da importancia de doar. —Igual é precisamente porque, como me pasou a min hai un momento, pensaron que podería resultarlle duro. Semella que, ás veces, mesmo con toda a boa intención do mundo, pódese danar a doente con discursos como o tan manido "hai que loitar", como se curar dependese do esforzo de cadaquén, non?. Non sei se vostede, que pasou por iso, pode dar algunha clave do que resulta útil escoitar e do que non axuda por moi boa intención que leve. Cada persoa é distinta. Eu creo que hai que ter empatía con cadaquén, porque cadaquén vai vivir a experiencia dun modo diferente, depende de como te pille nese momento. Eu nunca o sentín como unha desgraza porque sempre pensei que o que lle pasa aos demais, tamén me pode pasar a min. Nunca me sentín por riba do resto e polo tanto nunca entendín esa pregunta que se fai a xente de: por que me pasa isto a min? Non entendo por que hai quen pensa que as cousas só lle poden pasar aos demais, pero a ela non. No meu caso, tocoume a min e quixen aprender daquilo que eu non elixira pero que me viña dado. Foi a experiencia máis forte e máis poderosa da vida, pero fíxome mellor en todos os sentidos: máis forte, máis empática, máis consciente e máis feliz... Mira o que che estou dicindo! E perdín a vista! Pero eu sempre loitei pola vida. Polo tanto se alguén a min me di "loita!", non fai falla que mo diga, porque eu xa estou loitando. Pero aínda que eu tomei esta decisión, se unha persoa que está moi enferma me di que se retira, que non quere pelexar, eu non lle digo que siga, dígolle: "Estás no teu dereito a retirarte. É lexítimo por completo". Porque cada un ten que elixir o seu camiño e que ninguén lle veña a dicir: resiste ou non resistas. Resisto se quero e se non, pois non. —Dicía tamén vostede que a vida fecha unha porta pero abre outra, e no seu caso abríronselle tres: a poesía, a música e o cinema. Como foi ese intre de cruzar unha nova porta? Eu tiven unha convalecencia moi longa e deixei a televisión, que era o meu amor, a miña paixón. Para min traballar en comunicación era iso ao que non che importa dedicarlle as vinte e catro horas, un gozo. Pero eu nunca lle vou a dar pábulo á nostalxia. Non penso: "teño que deixar o que máis me gusta", iso non entra na miña cabeza. Debo ter un mecanismo de supervivencia que me funciona, non sei. Pero decidín centrarme no que si tiña, na poesía, que vai comigo desde os catro anos. —Desde os catro? Si. Cóntoo moitas veces. Que empecei a ir a unha unitaria, con alumnas maiores ás que a mestra leu un poema sobre a metamorfose dun verme en bolboreta. E quedei tan, tan pasmada, que cheguei á casa dicindo que quería ser poeta. E aínda non sabía ler nin escribir! Logo xa facía poemas por encargo doutras nenas. "A miña nai está de aniversario, fasme un?" E facíallo. Houbo nenas que se presentaron a concursos con poemas meus e gañáronos... porque eu tiña moito pudor. Así que iso xa estaba comigo, xa publicara un libro, e xa seguiu por aí a cousa. —E logo sumoulle a música. Logo tiven a sorte de atoparme cos músicos Bernardo Martínez e Fito Ares. Foi cando fixen "Hai que romper" coa compañía Ancora Produccións, que montou unha homenaxe polo Día das Letras Galegas a Avilés [de Taramancos], ao que adoro. Coñecín a Bernardo, formamos o grupo Uriol, e despois, no 2011, xa apareceu Margarita (Ledo) con A cicatriz branca. Aí enroleime en algo que tamén deixara cando enfermei. Estando en Madrid facendo un curso de cine con Juan Antonio Bardem e outro de teatro, xa estaba enferma, pero non o sabía. E isto foi como volver aí, doutro xeito. —No novo proxecto de Margarita Ledo, Prefiro condenarme, fai vostede de guionista, non si? Son coguionista, si, e a verdade é que é un pracer traballar con Marga porque sendo unha muller que sabe tanto, dácho cunha xenerosidade natural simplemente por estar ao seu carón. Con ela son moi feliz porque aprendo moitísimo, e gozo. —Que nos pode contar desa experiencia? O proxecto ten unha resonancia coa traxedia grega, concretamente con Antígona, pero deconstruíndo o mito. Fala dunha muller que en lugar de ir á morte, escolle ir á vida, nun tempo moi difícil. Ás veces, as nosas referencias feministas son loxicamente, escritoras ou mulleres que teñen un eco moi amplo. Son coñecidas, recoñecidas, pero logo hai moita xente anónima que loitou sen o apoio de organización ningunha, por si mesma, contra os condicionamentos que impuña un sistema patriarcal moi marcado, o dos anos 60 e 70 no imperio do nacionalcatolicismo. Esta muller vai romper, dicide non pregarse, ir cara adiante e non renunciar ao corpo e ao desexo. Paréceme marabilloso. —Aparece vostede tamén neste traballo ou desta volta mudou a faceta de actriz pola de guionista? Non, non. Xa lle dixen a Marga que desta volta, non. Eu non son actriz. Un papeliño como o de Nación gustoume, pero aquí prefiro ser guionista, que ademais me permite estar perto da personaxe. Como sabedes, Marga sempre traballa co real. Co real e co simbólico. E esa mestura é o que a min me interesa. —O cinema galego está en moi bo momento. Ela foi pioneira pero parece que hai canteira. Si. É fantástico ver como se move iso, como transcende, e ademais en todos os eidos: desde a animación até a longametraxe, a curtametraxe... Creo que o cinema nos está a dar un momento de ilusión, de esperanza, de vida... creo que si. —No seu discurso estivo presente tamén a defensa do idioma. Chegará o día en que non sexa necesario ter que vindicalo? Que poidamos superar os problemas da lingua, quizá de novo a través do ensino... Por desgraza, non está superado, non. E claro que o ensino é fundamental, como o é facer en galego cinema, ou música... Creo que non temos outra, porque a xente nova non fala, e hai que motivala. E non é doado, porque vive enganchada aos aparellos. Vas por aí e están en roldas, cadaquén co seu móbil e case nin falan. —A ver se, xa que estamos no ano de Luísa Villalta, facémoslle caso e hai un tambor que esperta e unha muller que resiste. Ai si! Iso si que paga a pena! Vai saír toda a obra dela axiña reeditada e creo que vai ser un ano importante. E como ela, tamén creo que desde o feminismo temos que centrarnos máis na acción diaria, cotiá, que na retórica. Estamos padecendo un momento de moita confusión e nesa confusión xérase moita reacción contra o feminismo desde moitos ámbitos. A mocidade é caldo de cultivo de movementos reaccionarios e hai que analizar ben a realidade, non vela como queremos que sexa ou como cremos que debería ser, senón como realmente é para así detectar o problema e poder intervir. Creo que se non o facemos, equivocarémonos. Homes e mulleres temos que liberarnos xuntos dos nosos prexuízos e as nosas cadeas. Iso está en Luísa, tamén. —Todo está en Luísa... Iso é, todo está en Luísa, dígocho de verdade. Mira que teño traballados os seus poemas, pero cada vez que preparo un, descubro algo e éntrame a frustración: e eu como non falei disto antes? Ou disto outro... Sinto como que esta muller non se acaba nunca, é inacabábel. E non entendo como puido estar tanto tempo silenciada.