Ana Romaní: "O acto de radical rebeldía é abrir os labios"

Hai vértebras e desvértebras neste poemario. Que é a desvértebra? A desvértebra é a procura dun balbucir no colapso. O neoloxismo tenta substantivar o estado dun corpo común, social, inmobilizado. Na imposibilidade do xiro (a vértebra alude ao xiro) e na desarticulación (como sabedes nunha das súas acepcións desvertebrar implica tirar a estrutura interna, a articulación que confire estabilidade), o poema, descrido e algo exhausto, pescuda e persiste disonante na latencia, espreita e escoita o estado dese corpo de corpos. En realidade moitos corpos baixo unha orde. Ese é o ámbito que esculca o libro, cruzado de voces e experiencias diversas e nun contexto que alerta do ecocidio e o colapso sistémico, atende a dor dos corpos crebados (cando falo de corpo, non me refiro só a un corpo biolóxico) e detense nos mecanismos de control e consolidación da orde patriarcal e o exterminio capitalista. Hai un primeiro poema que utiliza léxico relacionado coa costura, que suxire a idea da carne -a boca- cosida, que dá paso ás tres partes do libro: o urdido, a carne e o fío. Por que esa presenza do vocabulario da costura? Por que a carne está cosida? Si, ese poema xunto co anterior, con "terma desta luz", funciona case a xeito de limiar. Se o primeiro enfoca o precipitarse de todo o que está a caer, o seguinte, "un fío entreabre o labio", adianta o fracaso do intento que seguirá: tensar o fío que zurce o labio e vocalizar, dicir, nomear... Máis que dicir realmente é un gaguexar no efecto da sedación. Logo virían as tres partes ás que aludes e o fío con dous poemas a xeito de apertura final, aínda que se cadra a apertura está xa na parte do xiro. O poema nunca dará dito, nunca se completará, sempre será o que se precipita fóra. Os beizos cosidos é a figura da imposibilidade de dicir, mais tamén a do castigo e a da censura, o que non debe ser dito. O acto de radical rebeldía é tensar o fío, abrir os labios, sabendo que ese tirar da carne producirá unha dor extrema e se cadra no propio acto inscríbese o fracaso ao que está destinado, e aínda así aí está a urxencia da voz. Á fin é unha imaxe que remite aos procesos de liberación. Ao extenuado e radical desligarse. A costura pode levarnos a un universo de patróns e fíos, mais tamén a unha esfera cirúrxica de asepsia, control e sutura do que irrompe, anómalo, nocivo e pernicioso, para un corpo "san". Por outra banda está ese balbucir no colapso ao que aludía antes. O poema nunca dará dito, nunca se completará, sempre será o que se precipita fóra, sendo linguaxe será o baleiro e o silencio que a constitúen, iso que a linguaxe instrumental opaca. A desvértebra, os poemas e os silencios que a conforman, apenas pode balbucir, acaso só espreita as múltiples formas que toma o imperio, a dominación, nas vidas. O territorio é político, as estratexias do dominio despréganse no emocional, no intelectual, no físico, na usurpación de palabras e de recursos, na subtracción da dignidade desas vidas de refugallo. O corpo -un corpo político- está sempre moi presente nos seus poemarios. Feito de construcións sociais que oprimen, mancan. En A desvértebra parece, tamén, un corpo-carne ferido e, seguramente, non normativo. Por que? Son corpos-carne feridos, si, expulsados da vida, son vidas de refugallo. O que está en xogo é a vida vivíbel e as súas múltiplas e interdependentes formas de palpitar. Corpos diferentes, non normativos, disidentes, disonantes, corpos de bichos, de ourizos, de vermes, e non só, tamén liques, amebas... O libro está cheo de bichos, como nós e outros, cheo de organismos exhaustos, sometidos ao control, á disección, á disciplina, aos mecanismos diarios de vixilancia e de explotación. O territorio é político, as estratexias do dominio despréganse no emocional, no intelectual, no físico, na usurpación de palabras e de recursos, na subtracción da dignidade desas vidas de refugallo. Eu véxoo como un libro colectivo, que abeira por veces a furia e por veces a ironía e a irreverencia paródica. Este rexistro irónico é, se cadra, o que soa algo diferente neste libro con respecto aos anteriores. A desvértebra permitiume unha dicción coa que gocei, acompañoume moito. É un libro moi especial para min, a súa escritura tivo un efecto liberador, foi reparadora, e por moi paradoxal que poida soar, na súa crúa dureza paréceme que acubilla a tenrura liberadora da descuberta, da decisión do rozamento, da escoita da carne, das células radiantes, de saberse lique, coral. Todas somos sobras e restos, nalgún momento da historia (con minúscula e con maiúscula) e da vida. Hai corpos condenados ao éxodo que se arrastran polo Campo. Remite á emigración forzada, quizais aos refuxiados… Onde podemos situar estes corpos? Son corpos exhaustos, seres expulsados, vidas fronteirizas, organismos excéntricos, de refugallo, desprazados dos múltiples centros nos que o poder se desprega cada día. As sobras, o refugallo, os restos. Iso que deixa de servir. E todas somos sobras e restos, nalgún momento da historia (con minúscula e con maiúscula) e da vida. Esas vidas, estas vidas de refugallo cruzan os poemas e os territorios da expulsión. Andan barrancos, desertos, mares, estradas, mais tamén, esoutros territorios da expulsión que son: a linguaxe, os cuartos privados, os coidados, as columnas crebadas no traballo sen remuneración ou mal pagado do día a día, esas mulleres de vértebras soldadas a soster e coidar dos despoxos deste colapso, os corpos das mulleres que cargan co peso dos restos. Esas vidas de refugallo son tamén os corpos da foresta, o do picapau e a cortiza e o teu cóbado que os roza, comparten a mesma dor, a dor retícula. Ou os corpos vencidos que persisten no bater da víscera. A víscera é a expresión do amor do corpo que resiste e crepita, en fin… A marabilla do corpo do verme a traballar nos ocos e o do ourizo e a súa sombra, que é a nosa. Ou eses corpos inmóbiles e deleitados nas sombras da cova que cren que deben preservar; ou os sometidos e obedientes na execución cómplice da orde deglutindo tórax; ou os que se precipitan canón abaixo e cae con eles un país; ou os que atravesan desertos ou ríos para chegar a Campos, a Granxas, a Estadios onde son recluídos, vixiados, sometidos, baixo a compracida ollada dunha inmensa icona feliz. Por certo que apenas hai maiúsculas no libro, mais ben un rumor de existencias e formas palpitantes minúsculas. As poucas maiúsculas que hai érguense en espazos de opresión, nomes que evocan cartografías da represión e da exclusión, os Estadios daquelas ditaduras, as Granxas industriais e os corpos cebados, Campos de refuxiadas, de concentración... imaxes de todos eses espazos que producen e se reproducen nos interiores das casas e nas esquinas das rúas que camiñamos. Que é a memoria en A desvértebra e como se relaciona, en xeral, este libro, co pasado, en comparación con Estremas? Son memorias cruzadas que atravesan os ocos dos poemas, pero talvez esta non sexa a memoria de Estremas senón unha memoria do futuro. Ás veces teño a sensación dun leve acento distópico nalgúns dos textos do libro. Pero ben, alén diso, hai un xogo temporal, conflúen no abismo "dese todo está a caer", tempos, espazos e voces. A desmemoria é unha das estratexias que propulsan a caída, o baleiro, que desarticulan a consistencia dun corpo. Sen memoria colectiva estamos expostas, condenadas como seres de laboratorio a rodar sempre no mesmo carrusel. A parte titulada "carne" está chea de animais. O corpo, unha vez máis sometido, aparece a través dos animais, ou da súa cara interior: órganos, vísceras. Por que? Os seres que respiran nos poemas, as formas que se cruzan polos textos, descrén dos catálogos, quero dicir, que se afastan das xerarquías dos reinos, animal, vexetal... das taxonomías. Hai unha alianza simbiótica de organismos en extinción, sometidos nas estremas dun sistema devastador, do ecocidio da orde patriarcal. Falo de seres, formas, órganos, vísceras, amebas, liques... A desvértebra ábrese cunha cita de Donna Haraway: "estes bichos ensinaron a xente coma min que tod*s somos liques, corais". Desde ese lugar, na rocha granítica ou nos océanos plásticos, escóitanse voces e latexos, bisbar de actos de resistencia, ou autogobernados actos de disolución como camiño de liberación, en fin... O libro está cruzado de voces e experiencias, non hai un suxeito e gustaríame pensar que se pon en cuestión a individualidade, o suxeito único … E aí volvo a Haraway, ao seu cuestionamento do antropocentrismo e á reivindicación de "pensar con". Como holobiontes polos poemas esvaran eses organismos, bacterias, microbios en interacción. Talvez procurando as disidentes artes da subsistencia como por exemplo en "As poboadoras de substratos", que se asoma a esa apertura final do libro. En "xiro" hai un poema que se presenta (quizais) como adaptación escénica de Circe e o pracer do azul de Begoña Caamaño. E fala de simulacro e de pantallismo. Por que? Este é un poema en homenaxe a Begoña Caamaño, escribino para Embegoñadas, o acto que fixeran en Compostela Implicadas no Desenvolvemento e 7H Cooperativa Cultural, e decidín recuperalo aquí porque creo que ten moito que ver con esa dicción paródica e algo irreverente que circula polo libro. Traslada as personaxes da novela, de Circe ou o pracer do azul, e a propia autora e a todas nós, a un imaxinario espazo escénico. É un xogo paródico sobre a espectacularización da vida e da literatura e o seu actuar nun tramado de titulares, capturas de pantalla e xogos de efectos. En "xiro" hai tamén algúns poemas con versos dispostos en vertical. E en todo o libro son bastantes importantes os silencios, os espazos baleiros, como en Estremas ou Arden. Hai unha continuidade formal, nese aspecto? Si, o texto no espazo da páxina busca tamén un ritmo de dicción, a respiración, o espazo no que o verso ou as palabras respiran ou se suspenden. Pausas, espazos en branco, versos que colgan, outros que danzan, guións, notas a pé, a confluencia de voces que cortan o verso… Talvez, con respecto a Estremas, neste caso se intensifique máis o despregarse do texto pola páxina e os seus ocos, o baleiro que o acolle. Con respecto a esta cuestión foi moi interesante ver como era a voz dos poemas e como o texto soaba fóra de si, fóra. Con Chus Silva estou facendo un proxecto que demos en chamar audiografías, que explora o poema no ámbito exterior, creando un novo espazo sonoro co contexto. As audiografías apenas amosan movemento. Tampouco ilustran nada que a voz pronuncie. Tan só se preguntan, quen escoita a quen? o espazo ao poema? o poema ás voces que o cruzan? a voz ao lugar? escoita quen mira? Xa están algúns vídeos no espazo LIPO de Chan da Pólvora. Hai unha alternancia de voces que ten que ver con esa convicción do poético como territorio de escoita e tamén do poema como espazo de desbordamento que rompe co discurso único, de autoridade. Hai tamén unha alternancia de voces, como en Estremas. Por que e que ten que ver co poema como xeito de discurso (de palabra) político/a? Si, eu véxoo como un libro de voces e entrecruzamentos de experiencias. Non hai unha experiencia única, non hai un suxeito, unha voz. Hai unha alternancia de voces que ten que ver con esa convicción do poético como territorio de escoita e tamén do poema como espazo de desbordamento que rompe co discurso único, de autoridade. O colectivo, o plural, constitúe ese corpo sen articulación inmobilizado que o poema tenta escoitar, ao tempo que pon en dúbida a esencia do estabelecido, a súa inmutabilidade. Político pois, mesmo irado. "Poboadoras de substratos" e "Acaso nunca humanas", entre outros poemas, fan pensar nun suxeito colectivo feminino que está moi presente tamén noutros libros seus. "Poboadoras de substratos" e "Acaso nunca humanas" son dous poemas que creo que concentran algúns dos fíos que fican soltos nos anteriores desa mesma parte, do xiro. Poemas atravesados de voces desaxustadas, que non se corresponden co rol, nin coa función, voces femininas desprazadas, disonantes: felinas, cervas, autoras descridas ou aquelas de cóncavas mans... Entón estes dous poemas reúnen eses fíos e comezan a xirar cara a esa apertura final do libro. Xogando poderiamos dicir que serían a vértebra da desvértebra, o xiro, un suxeito colectivo que se escribe en feminino e que nas disidentes artes da subsistencia estabelece alianzas, corpos estraños que se resisten ao catálogo, ao imperio, e alimentan a revolta. É acaso a liberación de non ter sido nunca humanas, que enlaza co texto Táctil resonancia. Da derrota dun esplendoroso veleiro, as voces flotantes e os cantos das baleas cando con Bradotti recollo que "como subxectividades sexuadas en feminino non cremos ter sido nunca humanas", o cal non deixa de ser unha condición de posibilidade de transformación, cando menos de revolta. O poema final da parte titulada "o fío" fala de lamber as vértebras feridas. E deixa unha sensación, quizais, de alivio. Hai neste libro ese movemento cara ao acougo? Si, porque aínda así e sen que nada semelle moverse hai un substrato vibrante que palpita e si, o libro camiña cara a unha apertura final, cara ao acougo, un acougo feliz, porque é unha determinación, a do rozamento, a da confianza. Á fin e a pesar de todo A desvértebra é un libro esperanzado, que confía, pero confía nesas outras formas da materia vibrante, células radiantes, alianzas... acaso a vida. O xornalismo cultural non deixa de ser xornalismo e polo tanto está afectado pola profunda crise que experimentou a información, os modelos de medios de comunicación e a perda da función de servizo público que era trazo crucial de identidade Recibiu o Premio Nacional de Xornalismo Cultural nun momento no que a cultura perdía peso nos medios públicos -despois de case desaparecer nos privados-. A situación non pareceu mellorar... O xornalismo cultural non deixa de ser xornalismo e polo tanto está afectado pola profunda crise que experimentou a información, os modelos de medios de comunicación e a perda da función de servizo público que era trazo crucial de identidade (tanto dos medios públicos como privados). O xornalismo como ben público é un axente básico na vertebración social, garante do dereito á información e ao coñecemento. Perdida esa función os medios (por máis que hai algúns que resisten) están máis preto da maquinaria propagandística e responden ás premisas e necesidades de estruturas mercantís. Aí a información cultural ten pouco que facer. O seu espazo foi reconverténdose nun gran bazar que baila ao ritmo do espectáculo que imprimen os departamentos varios de creación de contidos; a axenda está marcada polas promocións de produtos, as fotos institucionais e outras dinámicas externas. A novidade como noticia, a ausencia de contexto, a errada equivalencia entre contar e informar ou este precipitado de urxencias varias sen tempo para relacionar nada con nada son caldo de cultivo no que o bazar amplifica os titulares. Pero iso nada ten que ver co xornalismo cultural, que agás resistentes excepcións, desaparece silenciosamente entre tanto altofalante.