Comemos como galegos?

A comida fai parte da identidade de calquera pobo, pero no caso da Galiza todo o que ten que ver coa alimentación xoga un papel central: a gastronomía, pero tamén outros aspectos implicados nesta percepción, como o produto, a calidade e orixe do mesmo, ou os manexos do territorio que conformaron historicamente a nosa forma de entender a alimentación. Comer na Galiza implica unha forma de entender o manexo do territorio, os mercados, as festas e o bo vivir. Aínda que a Galiza de hoxe é, esencialmente, urbana, a memoria labrega segue a estar presente no noso imaxinario e a forma de entender a alimentación permite tecer un fío con ese pasado agrario próximo, en parte inventado, como todas as tradicións, pero tamén con base real. Soberanía alimentaria Mais cabería preguntarse se esta percepción encaixa na realidade da nosa alimentación actual como sociedade urbana e desagrarizada. O certo é que, máis alá do reclamo turístico, desde hai décadas comemos moi pouco produto galego. Como consecuencia do proceso de industrialización e especialización da agricultura consumimos alimentos maioritariamente procedentes doutros lugares e exportamos unha parte substancial dos poucos produtos que segue a producir o noso sector agrario. Máis alá do viño, a maioría das nosas terras de labor están dedicadas a alimentar a especialización láctea que, pese a todo, tamén depende de importar alimentos do exterior. Lonxe da nostalxia polo pasado labrego o certo é que estes cambios no noso sistema produtivo ten problemas evidentes. Estamos moi lonxe de acadar a soberanía alimentaria. Cando este proceso comezou, hai sesenta anos, isto non era visto como un problema, pero na actualidade como sociedade non podemos ollar cara a outro lado fronte aos impactos dun modelo insustentábel de producir e consumir alimentos. Temos un territorio cada vez máis desarticulado e fráxil, que de non sufrir un cambio de rumbo vai estar moi afectado polos impactos do cambio climático. A pesar deste contexto, non resultaría sorprendente ver que a preocupación pola alimentación, pero tamén polo rural, teña unha presenza cativa nas próximas eleccións, como o tivo nos pasados comicios xerais. Nunha sociedade urbana poderiamos pensar que isto importa ben pouco. Pero isto é un erro que se está a cometer en Europa e que está a deixar o campo en mans da extrema dereita. A preocupación polo que sucede no rural aparece especialmente cando sufrimos unha vaga de incendios de certa dimensión, pero o choque non acostuma a ser o suficientemente forte como para influír nas políticas públicas. Os incendios preocupan no momento que suceden, pero non aparecen máis tarde no debate público. Máis alá do reclamo turístico, desde hai décadas comemos moi pouco produto galego Tampouco parece que a alimentación interese no discurso público. Semella que se dá por sentada, salvo cando se utiliza para golpear a quen alerta das disfuncións da nosa dieta. Nada mais lonxe da realidade. O certo é que, din os sociólogos, somos unha sociedade cada vez máis a desgusto có que comemos, un descontento que ven de lonxe pero que se acrecentou coa pandemia. Esta desconformidade ten diversas manifestacións, en parte contraditorias, pero que leva a cuestionar as nosas dietas, como se producen os alimentos e o impacto ambiental do que comemos ou os custes sociais de alimentarnos con produtos orixinados en lugares con escaso respecto aos dereitos dos traballadores. En parte tamén ese descontento tradúcese nunha demanda importante de produtos ecolóxicos, agroecolóxicos e de proximidade. Consumo ecolóxico Os datos dinnos que o problema non está no consumo. Existe hoxe moita máis demanda de produtos ecolóxicos do que a produción local pode satisfacer. Na Galiza existe un número cativo pero importante de iniciativas produtivas innovadoras que dan boa conta das posibilidades que ofrece a transición agroecolóxica para pensar un modelo agrario distinto ao agroindustrial. Pero son poucas, moitas menos que noutros lugares do Estado e de Europa, teñen serios problemas para articular procesos de escalada ou xerar iniciativas de comercialización local que poidan competir coa comercialización convencional. As propostas non deberían centrarse só, nin prioritariamente, en poñer o acento na responsabilidade do consumidor, que amplas capas da sociedade non están en condicións económicas de soportar, senón nas políticas públicas que favorezan a produción ecolóxica local e os mercados de proximidade. Isto permitiría, tamén, pechar a fenda rural-urbana que tanto dano está a facer en Europa. Galiza ten condicións para isto. Está por ver se existe vontade política para levalo a cabo.