O agro na encrucillada

As protestas no sector agrario están a espertar atención e incredulidade a partes iguais. Que o descontento se estea a intentar capitalizar pola extrema dereita xera, ademais, inquietude. Pero moitas das respostas están cheas de tópicos sobre o rural. O feito é que, máis aló das chamadas ó suposto conservadorismo do rural ou os discursos negacionistas, as mobilizacións esténdense por Europa desde tempo. Tampouco son exclusivamente un asunto de grandes propietarios fronte a traballadores asalariados. Se pretendemos articular un discurso alternativo ao da extrema dereita é preciso atender as condicións materiais e identitarias do que está a suceder no rural e artellar un debate sobre as políticas públicas europeas cara ao agro. Agricultura familiar O principal problema que está detrás do descontento de moitos participantes nas protestas é a crise da agricultura familiar. Só en España entre 1987 e 2016 desapareceron 49% das explotacións agrarias, (na Galiza, un 68%). Desde 1990 a 2022 o traballo familiar diminuíu en 405.000 UTAS e o traballo asalariado creceu en 154.000, un traballo asalariado, ademais, cada vez máis precarizado e cun peso crecente de man de obra inmigrante. Desde 2018 más da metade do traballo no agro é traballo asalariado. Existe un risco serio de desaparición da agricultura familiar. Encamiñámonos cara a unha agricultura sen agricultoras e a un serio problema de coidado do territorio. A destrución da agricultura familiar ten consecuencias negativas para a transición ecolóxica que debemos afrontar. Para ser máis explícitos: sen agricultura familiar non hai sustentabilidade posible no rural. Industrialización Este non é un proceso inevitable. É un proceso histórico ben coñecido que xorde de políticas públicas postas en marcha despois da segunda Guerra Mundial, destinadas a impulsar a industrialización da agricultura e que trouxeron consigo unha deterioración importante da renda agraria. Este é un aspecto crucial para entender o descontento e, polo tanto, é importante entender os mecanismos que están detrás da crise de remuneración que padecen as nosas agricultoras. A industrialización da agricultura levou a unha dependencia crecente de insumos de orixe industrial con consecuencias ambientais moi negativas que agora estamos na obriga de reverter, pero tamén con consecuencias económicas negativas. O modelo que está a promover a UE é o mesmo que pon en risco a supervivencia das pequenas explotacións Máis de 40% do valor da produción agraria destínase a pagar os consumos intermedios. Esta é unha situación agravada pola deterioración da relación de intercambio entre os prezos que perciben as agricultoras fronte aos prezos dos insumos e o IPC. A única resposta ata o de agora foi a destrución de emprego (e a precarización do que se mantén) que permitiu que a renda por activo crecese ou se mantivese (desde 1990), unha maior intensificación e acentuar a dependencia e a fraxilidade ante os mercados. Temos unha agricultura familiar no límite, nunha situación que se explica pola necesidade de soster un traballo tamén precarizado no mundo urbano. Este é un aspecto esquecido, pero importante da ecuación. Sustentabilidade Como é posible neste contexto que moitos apoien unhas protestas nas que as reivindicacións van dirixidas a soster un modelo que os prexudica? Unha parte da resposta está na incoherencia das políticas públicas europeas que combinan un discurso ambientalista na retórica pero produtivista nos feitos. A PAC apoia preferentemente as explotacións grandes ao mesmo tempo que o sector se foi desregulando, cunha dependencia moi forte das importacións e favorecendo a gran distribución, que ten unha enorme capacidade para condicionar os mercados e as orientacións produtivas. O modelo que realmente está a promover a UE é o mesmo que pon en risco a supervivencia da pequena explotación pero combinado cun discurso retórico da sustentabilidade. Fronte a esta realidade, as políticas cunha orientación máis ambiental (Pacto Verde Europeo) non se están a desenvolver en mecanismos decididos de apoio á transición e ao mantemento da renda daqueles que afrontan este proceso. Non hai demasiado apoio á transición e á agricultura ecolóxica, senón demasiado pouco. De nada serve, por exemplo, obrigar á redución de fitosanitarios se non se prevén mecanismos de acompañamento. Nesta incoherencia entre políticas reais e discurso atópase parte da explicación de que milleiros de agricultoras se deixen atrapar por unhas propostas que non os favorecen. Tamén na inexistencia dun discurso alternativo que fale ás agricultoras desde os problemas reais que teñen.