Galiza prefilatélica

Xa imaxino que moitos lectores pensarán que este asunto é cousa de frikis, pero nada máis descamiñado, porque ao deseño nada gráfico lle é alleo, sobre todo se estamos a falar dun tema de comunicación visual que toca aspectos identitarios de moitas localidades e por suposto do reino de Galiza. Porque as marcas prefilatélicas comezan en 1717, cando o Correo deixa de ser unha concesión, que exercía a familia Tassis desde o tempo de Filipe "o Fermoso", e pasa a ser Real, é dicir público, dependente do Estado a través da Real Facenda. As marcas son desde logo o único elemento gráfico identificativo sobre as cartas até a xeneralización dos selos adhesivos en 1850. Pero antes de entrar en materia tan exótica para os meus coñecementos, permítanme deixar constancia de que debo este asunto ao amigo e veciño Antonio Leira Noche, quen xenerosamente me achega os libros que sobre este tema publicou Andrés García Pascual, o erudito e coleccionista coruñés, ao que sigo de perto nas reproducións e nos datos que aquí transmito. Xa que logo, aos dous estou obrigado. Loxicamente estamos a falar de protodeseño, da autorealización das pezas necesarias na comunicación por parte dos responsábeis de cada estafeta ou cartería, que, mesmo reinterpretando outros modelos, producen eles mesmos ou encomendan a un ebanista a gravación en madeira de buxo ―logo será en metal― para facer un selo que poder estampar a man, indicando a orixe, o tránsito ou a chegada da carta: son as 'marcas de orixe'. As tintas verde, azul, vermella e negra serán as máis utilizadas. A factura das marcas dependerá, xa que logo, da invención ou habelencia do deseñador e do gravador e as letras sempre están rotuladas, non son tipografía. O que primeiro dá na vista no catálogo das marcas de orixe é a reiteración do nome 'Galicia'. Coñecemos tamén que as marcas máis antigas do noso país son as do monograma 'GA', unha marca ben característica, que acada na versión de Pontedeume −xa sei que está mal que un eumés o diga– a súa forma máis emblemática. Loxicamente estamos a falar dun tempo no que o territorio era o reino de Galiza, sen as novas divisións dos liberais españois, que suprimen o Reino en 1833 e crean as catro provincias. Deste xeito entenderemos que a maioría das marcas presenten case sempre dous nomes: o do lugar e o do reino. As provincias só aparecen nas marcas a partir de 1851, xa en época filatélica. Mesmo así, as denominacións 'Galicia-localidade' perviviron en moitos casos despois da división provincial. Por non falar do asunto das 'carterías rebeldes', que desobedecen a directriz da supresión dos carimbos das pequenas localidades, en 1851, e continúan gravando ou utilizando marcas co seu propio nome, caso que exemplifica a de 'Rianjo', utilizada entre 1851 e 1861, xa na época filatélica. Procurei mostrar aquí marcas representativas, pero coñécense máis de 200, aínda que coidado, avisa García Pascual: hai tamén algunhas falsas.