Solastalxia e outras andrómenas

Definirei ‘solastalxia’, de xeito conscientemente restritivo, como o regreso ao lugar de orixe para verificar que xa non é como era, e como isto pode xerar ansiedade cando non depresión. Hai outras definicións, se cadra menos taxativas, mais todas elas levan ao mesmo, á ansiedade polo mudar da paisaxe resultante dos efectos asociados ao cambio climático ou a novos usos do espazo e da terra. Logo de trinta e tal anos de residir fóra do país, coas servidumes que iso carrexa, hai agora un ano fixemos a mudanza dos móbeis e lembranzas e daquela, sen nos decatar en verdade, vimos caer no país do minifundio cultural, dos clans redescubertos, da ignominia como norma. O panorama cultural que aquí encontrei está nas antípodas do existente na capital de Europa. Normal, as realidades non son comparábeis. Alí, falamos dunha cidade centrifuga para os locais e centrípeta para os foráneos, aquí, falamos dun país que se nega a si mesmo e prefire na súa maioría imitar modelos foráneos. Xa sei que hai excepcións de moita honra, mais sendo xenerosos esas excepcións non van alén do 20% da poboación. Os máis, o outro 80% dedícanse de xeito sistemático e moitas veces insidioso (Con esa face dupla, típica de Jano bifronte) a atacar á lingua e a cultura galegas, quer de xeito consciente (denigrándoa) ou quer inconsciente (procurando modelos diferenciais extremos, tal que a ‘jeada’ con ‘j’ de ‘jalicia’, ‘jamón’, e ‘jando’, que denigran a lingua e a cultura), ou quer aínda de boa fe (certas xustificacións que pescudan no pasado remoto, sexa reivindicando monarquías absolutas ou inclusións lingüísticas inversas). A degradación cultural sofre de todos os excesos posíbeis. Paradigma desa tendencia é o costume absurdo de primar o consumo por internet á defensa do comercio local (do que malviven ou vivían os pais dos nosos amigos, uns tíos retornados dunha migración económica, as familias dos nosos compañeiros de estudos ou traballo). Dáse tamén a importación acrítica de modelos de consumo cultural adaptados ao capitalismo máis salvaxe. Sofre tamén a cultura que encontrei no meu regreso, como non podería ser doutro xeito no sistema capitalista avanzado, dunha mediación interesada do poder, que por medio de subvencións politizadas, prima unhas correntes culturais e denigra outras, fomenta uns modos e maneiras e condena ao ostracismo (que é un xeito de exilio) as tendencias identificadas como continuadoras da tradición mais claramente anovadoras. Seguimos así, como sociedade, de xeito gregario e outra vez acrítico, as prácticas e as teorías importadas doutras sociedades. Isto, que en si mesmo non debería causar alarma, si que a causa, pois condiciona a actividade económica e o natural desenvolvemento da cultura autóctona. É un debate complexo. Non se trata de repetir unha serie de modelos obsoletos, senón de evolucionar a partir deles, investigando, innovando, desenvolvendo novos modos e maneiras. Non se trata de copiar de xeito mimético, adoptando como tradicións o que son normas de comportamento resultado da dinámica de ecosistemas totalmente afastadas do noso. Parte desa dinámica global, na que levamos todas as de perder, consiste en que os máis novos (e por mimetismo, aqueles que se queren sentir novos e modernos, incluídos os proxenitores), arruínan a aqueles que lles precederan, rendendo culto incondicional ás grandes plataformas, que os explotan e laminan, preparándoos para ser vítimas e non cidadáns libres e solidarios con aqueles membros dos seus clans (véxanse os psicofármacos consumidos, os suicidios consumados, o acoso máis desapiadado...). Xa sei que ese costume de tomar fotos nas tendas para logo procurar os produtos nas grandes plataformas, pode ser lexítimo, mais cando se xeneraliza, constitúe unha agresión para o desenvolvemento económico de proximidade. Chegará o día en que clamarán polas tendas tradicionais, cando fiquen atrapados na redes sen alternativa posíbel. Un mando de empresas decidirán o grado de explotación que lles van impor, e xa postos a escravizar, as limitacións de dispoñibilidade da meirande parte dos produtos culturais por non ter estes a suficiente demanda. Todo o mundo consumira un catálogo restrinxido, na literatura e na música, nas artes plásticas e no cinema. Todo isto adobiado por unha sensación de querer ser outros, pertencer a outra cultura distinta, no cinema e na música, na literatura e nas artes plásticas. Será o crime perfecto, co aplauso dos excluídos, convencidos de ser modernos e autónomos.