A soberanía estética dos Maios

Avitoria da primavera, o retorno da vida e das colleitas, o espertar da natureza. Todo iso celebran os Maios, unha das tradicións cuxa memoria se conserva mellor na Galiza e noutras partes de Europa. Os Maios, a festa que enxalza o retorno dun novo ciclo natural ten tamén unha compoñente estética de gran riqueza e cunha simboloxía que soborda os límites da festa popular. "Hai que remontarse aos estudos de Filgueira Valverde, que foi quen salvou en Pontevedra a festividade dos Maios, para apreciar todo o que estas manifestacións teñen de creación e de retranca", explica o arqueólogo e museólogo Felipe Senén en conversa con Nós Diario. "O mundo floral que protagoniza estas festas son un compendio de toda a simboloxía que contén a celebración da primavera, onde hai flores, hai froitos, e onde hai froitos hai sementes: trátase da rexeneración da vida". Entre os estudosos segue habendo disputas sobre a orixe primeira dos maios. Xa no século XIX, discutían sobre a súa xenealoxía: Álvarez de la Braña -e logo López Cuevillas e Risco- relacionaba os Maios coa festividade celta de Beltane, que sinalaba o inicio do verán pastoral, cando os rabaños se levaban cara aos pastos das montañas. García de la Riega, pola contra, defendía a orixe grecorromana, relacionándoa cos cultos a divindades como Flora ou Maia, deusas relacionadas coa fertilidade. En todo caso, non hai moitas dúbidas sobre unha orixe pagá que, co tempo, foi asimilada polo cristianismo, que identificou a árbore -a forma máis primitiva do Maio, que aínde persiste no costume de bendicir, para protexelos, os campos, as casas, as cortes e mesmo os vehículos cunha póla de loureiro, de xesta ou dalgunha outra planta- coa cruz da rendención. "En realidade, os Maios son unha festa da árbore, que tamén é un símbolo da Galiza", aventura Senén. "É unha imaxe moi empregada na simboloxía teosófica que, curiosamente, está presente na portada da revista Nós: unha árbore con fondas raiceiras que vai medrando e triunfando. A terra que ascende cara á luz". Ese encontro entre natureza e humanidade queda ben representado nos Maios do norte do país, nos que eran un neno ou unha nena coa roupa adornada con vexetais os que representaban o Maio: os "reis do Maio" que, acompañados doutros nenos e nenas, percorrían as rúas das vilas e as aldeas pedindo noces, castañas ou froita. A primavera recupera a súa festa cos Maios Panteísmo celta "É unha tradición moi viva nos pobos celtas, nas culturas atlánticas, onde aínda pervive o green man, o 'home verde' que representa a vida xurdindo da morte" conta Senén. "Hai un realismo máxico común a estes pobos no que o mundo dos defuntos e o dos vivos manteñen unha comunicación permanente, e iso constitúe un acervo cultural que continúa até os nosos días. O Alba de groria de Castelao pertence a esa tradición e, desde logo, non é casualidade que sexa Álvaro Cunqueiro un dos persoeiros que máis contribuíu á recuperación dos Maios en Mondoñedo na década de 1930. Se prescindimos desa compoñente, perdemos un dos sinais de identidade máis significativos da nosa cultura". Ese "panteísmo celta" que marida paisaxe e paisanaxe foi recollido por moitos dos nosos poetas. "Uxío Novoneira ou Manuel María seguen esa tradición, transformándoa, e tamén artistas plásticos como Ignacio Basallo, que recolle esa práctica de darlle cor á vida vexetal". Mais o panteismo implícito na festa foi, en primeira instancia, combatido pola Igrexa: varios concilios anatemizaron a celebración dos Maios, igual que o fixo Martiño de Dumio no seu célebre De correctione rusticorum. Mais ante a falta de éxito destas condenas, acabou operando como tiña por costume: converteu os rituais pagáns asimilándoos á súa doutrina, convertendo maio no mes das flores e da Virxe María, aínda que mantendo a censura cando se traspasaban certas fronteiras. Aínda no século XVIII, o cabido de Compostela prohibía a entrada dos Maios na catedral por mor da “indecencia” das cancións e dos bailes que os acompañaban. "Claro, porque as cancións e as danzas que acompañan os Maios fan parte dunha tradición que vén das cantigas de escarnio e maldizer e que, igual que os cantares de reis, os vilancicos -o vilancico é canción de viláns, que non se debe confundir coa panxoliña, que é a canción dos anxos- ou os cantares de entroido, fan retranca dos abusos de poder. Iso foi recollido, por exemplo, por Luís Emilio Batallán. E logo, ao darlle forma a eses cantares, ao engadirlle colorido e estrutura, acaban converténdose en manifestacións parateatrais, en antecedentes do drama". As tradicións celtas e romanas dos maios