Aloitadores pola identidade dun pobo: 'Rapa', de Alejandro Enríquez, chega aos cinemas

Son dúas caras da mesma realidade: unha festa declarada de Interese Turístico Nacional e Internacional á que acoden cada ano máis de dez mil persoas e medios de comunicación de todo o mundo, por un lado; polo outro, o traballo que realizan unhas poucas ducias de persoas durante todo o ano para que esa festa poida ter lugar durante unha fin de semana de cada mes de xullo. A rapa das bestas de Sabucedo (A Estrada, Terra de Montes) é coñecida por esa loita corpo a corpo que manteñen os aloitadores coas bestas polas crinas cortadas nun combate que apela o máis instintivo e salvaxe das comunidades rurais. Mais Rapa, o documental de Alejandro Enríquez —a súa opera prima— que vén de estrearse hai uns días, opta por afastarse un pouco desa exhibición, brillante e espectacular, para mostrar esoutro lado menos querido polos medios: o dunha comunidade que loita por manter a súa identidade. “O curro, con toda a épica que contén, é algo que se esgota en si mesmo”, explica Enríquez a Nós Diario. “Eu tiña moi claro que o que quería contar ía máis alá desas poucas horas; quería contar unha historia que ninguén contara. As cámaras van alí esa fin de semana e quedan co espectáculo, pero detrás hai un mundo, unha comunidade, que era o que a min me interesaba filmar”. O director fala con coñecemento: antes de sequera pensar no documental fora moitas veces a Sabucedo. Primeiro, ao curro. Máis adiante, no inverno. Fixo amigos alí e converteuse, pouco a pouco, en un máis. “Paulatinamente, fun familiarizándome coa xente, como individuo, sen ningún proxecto, até que deixaron de verme como alguén estraño. E fun coñecendo todo o traballo que se fai durante o inverno e decatándome do triángulo que forman tres vértices: o monte, as bestas e as persoas. Ao ir coñecendo o lugar e as dinámicas que se daban entre eses tres elementos decateime de que había unha historia que aínda non se contara. E pensei que quizais me tocaba a min contala”. Coñecer ben a comunidade e o curro, tamén facilitou a rodaxe. O camiño cara á intimidade das personaxes -nun filme claramente coral- viña achandado por ese coñecemento previo que o director tiña das persoas e da contorna. "Claro, dábase unha relación de confianza que me permitía entrar onde outros non poderían chegar, porque eles tamén sabían que non ía incluír cousas que puidesen entrar no máis persoal. E mesmo á hora de filmar o curro, que non deixa de ser perigoso, os anos de experiencia tamén che dan unha certa intuición sobre o que pode pasar. Nunha situación así, os conflitos agudízanse e a narrativa resulta máis fácil de manexar", explica. Sabucedo pon o ramo a unha multitudinaria e reivindicativa Rapa: "Queremos que as bestas sigan sendo ceibes" Declive dunha comunidade En liña co que ocorre en moitos puntos do rural galego, esa comunidade vai esmorecendo, malia que Alejandro Enríquez considera que estas crises demográficas son cíclicas. “Todas as xeracións do rural aspiran a que os seus fillos non traballen no campo”, apunta o director. O que si é preocupante é a redución do número de bestas. “Como se di nunha escena da película, hai 30 anos había 900 e agora hai 300. Se en tres décadas o número de animais arredor dos que xira a identidade dunha comunidade se reduce a un terzo, podemos dicir que existe un problema”. Efectivamente, tal e como se conta na película, o número de animais diminúe ano a ano, e non só polo declive demográfico: hai que engadir a aparición de bandas organizadas que se dedican ao roubo das bestas e, sobre todo, a aparición dos parques eólicos, que dificulta a crianza dos cabalos. A problemática ligada aos aeroxeradores aparece na película sen que se faga fincapé nela, mais queda claro que os habitantes de Sabucedo son moi belixerantes con estes novos parques. Nun plano moi simbólico, aparecen as bestas en primeiro termo, mentres que ao fondo se pode ver un horizonte ateigado de eólicos. “O propósito do filme non era falar dos conflitos, agás cando pola propia dinámica da historia van aparecendo. E aquí aparecen. Ese plano é como dicir: Queredes pór eólicos? Pero se xa hai eólicos por todas as partes! Haberá que xestionar un pouco todo isto. Se cadra o problema non son os eólicos en si mesmos. É a falta de información, o escurantismo co que se tratan estes temas. Os habitantes da aldea ven que de súpeto lles colocan un parque e unhas liñas de alta tensión e, claro, non se fían porque non se conta con eles para planificar. E saben, ademais, que existen outras alternativas, e que esas non se están a discutir", aventura Alejandro Enríquez. "Os tempos son os que son" En todo caso, o director de Rapa afirma que non estaba interesado en contar a rapa, senón entrar no interior dunha comunidade que, malia todos os obstáculos, loita por preservar unha identidade. "O que me importaba da película é a sensación de estar no medio dunha comunidade, cos problemas que se dan nas relacións humanas. A rapa é algo que os une, que lles dá esa fortaleza para seguir defendendo o seu. Antes a rapa dáballes o diñeiro que sacaban co que facían coas crinas: colchóns, cepillos... Agora dálles identidade. Un dos personaxes dío claramente na película: Sen a rapa serían como calquera outra aldea dos arredores". Non obstante, o filme deixa un pouso de tristeza. "Os tempos son os que son, e eles van en dirección contraria aos tempos. A Revolución Industrial xa ten máis de douscentos anos e non sei se se pode seguir vivindo de costas a esta realidade durante moito tempo. Mais desde logo resulta admirábel esa resiliencia que os leva a loitar cada día da súa existencia por manter un modo de vida. En certa forma, eu penso que a condición humana se repite en diversas estruturas. E o realmente importante aquí é a necesidade de pertenza a unha comunidade, a vontade de poñer o ben común por riba do individual, e a relación coa natureza". Versións para salas de cine e para TV Enríquez confesa estar moi contento coa acollida que está tendo a película. "Son case seis anos de traballo e proporciona moita felicidade ver que se pode contar esta historia, en galego, sobre algo que dalgunha maneira nos atinxe a todos. A prensa está escribindo cousas moi bonitas e non podo menos que sentirme orgulloso". O filme ten dúas versións, a estendida, dunhas dúas horas, para salas de cine, e outra duns 50 minutos para televisións. "Agora comeza o seu itinerario comercial, en festivais e feiras, pero eu aí xa estou só de acompañante", remata o director.