Os primeiros xornais en galego (1840-1912): A voz do País

Problema gallego Unha das cuestiós mais importantes de cantas Galicia ten propostas ante os poderes públicos, a mais vital quizais, e que por tanguer directamente aos intereses mais fondos do país, está pidindo hai moito tempo unha resolución xusta e definitiva, é a da desgravación do maíz e do centeo. Non hai ninguen que non sepa que o maíz, millo, ou maínzo, como tamén se chama, e o centeo son o pan das xentes que viven no campo en Galicia. Tanto aquel como este son dous artículos de primeira, de capitalísima necesidade, para o sustento da gran masa da población gallega, que somentes proba o trigo nos días da festa de cada parroquia; e abonda esta consideración pra patentizar canto interesa o facelitar o maíz e o centeo baratos, que é como decir telo pan barato, e escorrentar o sinistro fantasma da fame do esquilmado lar do campesino gallego. Pero hai mais ainda, que sendo Galicia unha rexión esencialmente ganadeira, e sendo o trafego cos gados a fonte principal da riqueza do país, interesa sobre maneira ao labrador, o dispoñer de forraxes en cantidade precisa e a precio convenente, non xa pra evitala ruina, sinon pra producir mais e millor, aumentando así a riqueza do país. Agora ben, como Galicia non produce, nin remotamente a cantidade que necesita deses dous artículos, ten que importalos do extranxeiro, e si os que gobernan atendesen ao que a Galicia conven, aforra o decer que non pagarían dereitos de entrada nas Aduanas, nin tampouco, como artículos de primeira necesidade pagarían dereitos de consumo. Esto sería o lóxico e o xusto, pero non se fai así. Nas asambleas agrícolas que nesta cidade se celebraron nos anos 1.907, 1.909 e 1.910 tratouse o asunto e solicitouse do Goberno a franquicia arancelaria, é decir, a libre entrada do millo e do centeo extranxeiros pra Galicia, e a desgravación de consumos, e outro tanto pidiron porción de sociedás e corporaciós gallegas, e non hai moito tempo ainda o Consello provincial de Agricultura de Coruña elevou un notabilísimo informe sobre a franquicia arancelaria pra o millo, indicando ao Goberno de paso que a cambio de tal ventaxa se concedese por exempro ao maíz arxentino, podríase obter do Goberno da República sud americana unha ventaxa igual no arancel de aló pra os viños hespañoles. [...] (nº. 2. 14-04-1912) Tributo obrigado ó Doctor Casares Cúmplense hoxe os cen anos dende o nascemento do ilustre monfortino, doctor D. Antonio Casares e Rodríguez, que foi honra da Universidade gallega e traballador incansable en quen os adiantos da cencia atoparon forte paladín. A fama de Casares non colle dentro de Galicia, nin de Hespaña, porque foi unha verdadeira gloria da cencia, e as suas obras que deixou escritas testemoñan a participación grande que tomou e lexitimamente lle corresponde nos progresos da química no derradeiro seculo; pero o seu nome será sempre honor e prez da Escola compostelana en que foi maestro respetado e querido, e de Galicia inteira, e mais singularmente desta Cidade que arrolou o seu berce e onde o seu privilexiado cerebro recibíu as pristinas inspiraciós da cencia. Fixo xa vintecatro anos que morreu, e dende entón Galicia ten incumprida unha debida de gratitude, que agora non pode demorar por mais tempo. Hai anos falouse de erguer unha estatua como homenaxe de Galicia toda pra perpetuar a mermoria do insigne sabio gallego, e Corporaciós docentes, e Diputaciós, e Municipios de Galicia, dispúñanse a contribuir á suscripción pública que se iba faguer; mais aquelo esquenceuse, e o tributo obrigado está por satisfacer. [...] (nº. 4. 28-04-1912) Cousas da Vila Sigue sendo o asunto do día o molote que os señores de Madrid formaron a conta do cuadro de Van der Goes, do noso convento da Compañía. Despois de tanto falar, e de tanto latricar, acaban uns e outros por decrarar que se trata dunha cuestión de direito que descoñecen, e do traido e levado informe do Consello de Estado somentes se sabe o que publicou o Diario de Cádiz. É dicir, que se armou un rebumbio sin se saber por qué, por unha especie de quixotismo de algun que sin siquera ter visto o cuadro sinte magoado o honor artístico nacional coa idea de que o leven pra seu país os alemás a cambio de sendos millós que fan boa falta. ¿Porque os que así falan non se darán unha volta por eiquí pra ver o lastimoso estado de esta outra obra de arte que se chama o Convento da Compañía, o Escorial gallego, amenazado de irremediable ruína, si non veñen eses millós a coitala? Eso non, si se cai, que se caia: a cuestión é telo cuadro, e sobre todo, como se poida levalo pra Madrid, porque segundo a neta doctrina centralista que en Madrid ten seu asento, os que alí non vivimos non temos direito a nada, e debemos de calar como petos cando se nos ispe hastra da camisa que levamos. E cuase que fan ben, por que hastra o de agora o sistema doulles moi bon resultado. É graciosísima a doctrina do Sr. Igual sostida no Congreso e nun artigo que pubrica na «Correspondencia de España» de antonte: o cuadro debe ir ao Museo de Madrid porque non hai nel ningunha obra de Van der Goes. Pois aquí, en Galicia non temos tampouco ningunha obra do famoso maestro, e esto abondaría pra dar por terra coa tal doctrina. Non, aquí non hai outro camiño que desentrañar a cuestión de propiedade, e sendo noso, sendo do noso pobo ninguén ten que pensar en levalo. Temos noticia de que o noso Excmo. Auntamento vai celebrar unha sesión extraordinaria pra tratar deste asunto, e ben será que tome as suas medidas dirixíndose aos Diputados de Galicia, ás Diputaciós provinciales gallegas, e aos Municípios das Cidades de Galicia pra que o axuden a defendelo seu interés gravemente amezazado por esa onda de centralismo que se ven formando, e pra que se sepa que os gallegos non estamos dispostos a deixarnos levar o que de dereito nos corresponde, calquera que sean as compensaciós que se ofrezcan. Na derradeira sesión do noso Concello o concexal D. Xavier Rodríguez demostrou cumplidamente o indiscutible dereito do pobo monfortino sobre esa obra de arte, e afirmou que somentes o noso Concello coa intervención do patrono e da Comunidade dos RR. PP. Escolapios pode dispoñer desa magnífica obra de arte pra empregalo seu importe en beneficio dos fins da Fundación e do pobo en xeneral. E dixo mais: dixo que ninguen o levará de aquí sin pagalo a non ser que se queira provocar en Monforte un suceso de mais graves consecuencias que o de Oseira. [...] (nº. 12. 23-06-1912) A carantoña [...] Cúmprenos como gallegos o desfacer semellante patraña dos agoreiros da política centralista, porque en canto a Galicia se refire non é verdade a sua afirmación de que aquí non se sinten eses pulos, esas ánsias de vida espiritual e material, propia, intensa, progresiva, autónoma. Como sintir, sintiranse quizais mais que en ningunha outra rexión de Hespaña, pero Galicia é sofrida, sofrida de abondo, e sofre e cala, pero xa non chora e traballa sin descanso. O fenómeno da emigración gallega que ninguen poderá satisfactoriamente explicarse por móviles individuales, é un movimento expansivo que responde a un ideal de raza, e abonda pra demostrar a propios e alleos que o noso pobo non se resigna á miseria e á abxección e ten ánsias de vida e loita polo seu milloramento. Canto o esprito da raza alente en nos, soilo nos o sabemos, e ninguen sabe hastra que punto pode levarnos no sacrificio. Por eso como gallegos ten que nos doer que se diga que o proiecto de mancomunidades foi feito somentes pra Cataluña, porque os gallegos queremos tamen que se nos faga xusticia, e queremos que sin berros, e sin alarmas se nos atenda e axude no noso laborioso traballo de reconstitución das forzas que o centralismo nos tirou. [...] (nº. 10. 9-06-1912) O mais noso Fai mais de catro centos anos que nosa fala nativa ven sofrindo o embate de outra mais afortunada, que consiguiu se impor como língoa oficial, sin lle ceder por eso o posto. [...] Os gallegos debemos de poñer particular empeño en honrar canto é noso, e por riba de todo facer obxeto de especial veneración o noso idioma gallego que é o símbolo da nosa nacionalidade e que nos distingue de todolos demais pobos do mundo. Nosoutros quixéramos que como acaba de facer a Diputación de Barcelona, creando unha Cátedra de língoa catalana, dada en catalán, creasen as Diputaciós gallegas Cátedras de língoa gallega: quixéramos, como propuxo Ilustración Gallega, de Vigo, que se enseñase o gallego nas escolas, e houbera Cátedras de literatura gallega na Universidade, e nos Institutos e escolas normales e de Comercio de Galicia; quixéramos tamen que as houbese nos Seminarios; pero mentras non se fai todo esto e o noso renascimento literario non é axudado polos elementos oficiales, non debemos de omitir canto de nosoutros dependa pra conseguir que a nosa doce e estimada fala nativa ocupe o lugar que lle é debido. Non faremos despois de todo outra cousa mais que cumplir cun elemental deber de patriotismo, que Galicia eisixe dos seus fillos.(nº 14. 7-07-1912) O mal e o remedio [...] Galicia pola fertilidade dos seus campos, pola abundancia da pesca nas suas costas, pola riqueza do subsuelo, polas augas minerales, polas suas condicións especiales pra desarrollar grandes industrias e pola sua posición xeográfica é o país mais rico en recursos naturás do continente europeo. E Galicia é a pesar seus recursos naturás, o país onde a vida se fai mais dificil, e os seus fillos vense precisados a emigrar a terras alleas. ¿Cal é o motivo? ¿Onde está a causa deste fenómeno? Fálase do caciquismo, do rutinarismo dos nosos paisanos; da falta de esprito industrial e comercial dos capitalistas gallegos, e hai tamen quen fala da emigración como causa cando todo esto soilo é un efeuto. É indudable, que todas estas son causas pero causas de segundo orden derivadas dunha causa principal, que é o centralismo, ese sistema chupóptero que non solo consume as nosas enerxías sinon que atrofia o noso organismo social. Si queremos a redención de Galicia debemos ir dereitos sin vacilar nada á autonomía, único medio de destruir ese funesto centralismo. Coa autonomía cortaremos de raíz o caciquismo que nos aniquila e poñerémonos en condiciós de desarrollar con proveito, as nosas actividades. Pra conseguir a autonomía, a intelectualidade gallega é a chamada no libro, na prensa e no mitin, a crear un estado de opinión en toda a rexión, pra conseguir por a forza o que se nos concede por o dereito que teñen os pobos pra se rexir. Inda que sea triste o confesalo, Galicia por dereito é unha parte integrante de Hespaña, pero de feito é unha colonia que a esplotan ao seu antoxo. Pra Galicia non hai canalizaciós, non hai carreteras, non hai ferrocarriles, non hai sinon proiectos que xamais se ven realizados. Pra Galicia non hai instrucción; si quere instrucción, os seus fillos ausentes fundan escolas e sufragan os gastos das mismas. Galicia, de ningunha maneira non pode nin debe sofrer mais ultraxes. Esixamos do Goberno a autonomía rexional pra demostrar aos nosos enemigos do que somos capaces os gallegos sin as trabas que nos pon o réxime centralista. Poñan os intelectuales o cerebro, que o pobo poñerá o demais pra realizar esta obra emancipadora. Un semanario na transicion do rexionalismo ao nacionalismo O domingo 7 de abril de 1912 apareceu o primeiro número desta publicación que contaba con imprenta propia na estrada de Quiroga nº. 2, onde tamén estaba a redacción e administración. Continuou saíndo alomenos dezaoito domingos máis, pois a colección consultada (da que faltan os números 5, 6, 7 e 18) chega até o número 19, correspondente ao 11 de agosto. Na cabeceira, á par da data e número, constaba o santo do día e tamén comentan respectuosamente actos relixiosos. As súas catro páxinas, de 34,5 x 25 cm. repartíanse en tres de texto (a tres columnas) e unha de publicidade de pequenos comerciantes; esta en español, quizais por publicala tal como lla enviaban, agás o anuncio da propia imprenta. Neste senso é un retroceso con respeito á prensa galeguista do rexionalismo finisecular. Ás veces aparece algún texto en español (reseñas de sesións municipais, algunha crónica social ou teatral e textos oficiais, xunto con algunha publicidade que se insire en forma de noticia), tendencia que diminúe nos últimos números. Os prezos de subscrición eran os normais para este tipo de publicación e época: 0,40 pesetas ao mes en Monforte (o exemplar saía a dez céntimos), 1,50 ao trimestre fóra da praza e 2 pesetas no estranxeiro. Como director figura Victoriano Rodríguez Gómez. Membro de Solidaridad Gallega, aparece citado como profesor na convocatoria para a Asemblea Agraria de 1908 como un dos asinantes polo Centro Solidario de Monforte, xunto co notario Banet Fontenla (este incorporado logo ás Irmandades da Fala), e será tamén secretario da comisión nas seguintes asembleas. Mais en 1912 o movimento Solidario xa estaba morto. Fóra do director, non figuran nomes de redactores, aínda que colaboradores “da casa” deben ser os que asinan con seudónimos. Como contribución literaria publicou un par de poemas de Pondal (baixo o lema “D´os clásicos”) e outros de poetas vencellados ao rexionalismo: Carré Aldao, Jenaro Mariñas, Aureliano J. Pereira, A. García Ferreiro, Brañas, Martelo Paumán, López de la Vega; así como contos de Asieumedre (seudónimo de Lugrís Freire), moi populares nesta época e reproducidos en case todos os números. O título xa indica que quer trascender o ámbito localista e comarcal e tratar asuntos de interese xeral galego. Ocupou moitas páxinas o debate sobre a posible creación de Mancomunidades rexionais, daquela de actualidade; a defensa da Autonomía, asinada por “V” (quizais o director Victoriano);a necesidade de continuar as Asembleas Agrarias galegas e a dilación que sofría a que tiña de ser a IV en Ribadavia; a desgravación do millo e do centeo, vital para o sustento das masas populares e do gado; a crítica ao absentismo dos grandes propietarios; a lacra da emigración, da que culpan ao subdesenvolvimento e ao centralismo; a defensa do idioma propio, así como a necesidade do seu ensino nas escolas e a creación de Cátedras de lingua e literatura galega nos Institutos, Universidades, escolas de Maxisterio e de Comercio. A necesidade de articular aos rexionalistas nunha organización contrasta con outro artigo no que se fala dun rexionalismo apartidario. Mostra quizais desa vacilación idiomática dos rexionalistas desta hora é o feito de dirixir no número inicial un pequeno saúdo en español á prensa en xeral. Vacilación que tamén aparece á hora das definicións territoriais, alternando Rexión con Nacionalidade, e que se manterá até o Villar Ponte de Nacionalismo gallego. Nuestra afirmación regional (1916) nos momentos de conformación das Irmandades da Fala e de definición nacionalista. Estamos pois diante dunha publicación galega importante neste período histórico de concreción nacional que vai callar catro anos despois nas Irmandades da Fala.