Perfecto Ramos relata o éxito e a frustración do pintor Vaamonde Cornide

En apenas dous anos morreron os catro, cando roldaban os 30 anos e se atopaban no inicio da súa madurez artística: Ovidio Murguía, Jenaro Carrero Fernández, Ramón Parada Justel e Joaquín Vaamonde Cornide. Os catro artistas representaban unha promesa de modernidade e de futuro para a pintura galega, mais a tuberculose puxo fin ás súas brillantes perspectivas. Seica foi o pintor Felipe Bello Piñeiro quen bautizou aquel grupo como a "Xeración Doente". O libro que Perfecto Ramos vén de editar en Aira Editorial dedicado á figura de Joaquín Vaamonde Cornide lembra a fulgurante e, en boa parte, descoñecida traxectoria do pintor coruñés, ao tempo que cobre un baleiro na súa biografía ao recuperar unha boa parte da inxente obra realizada en América, que permanecía envolta na escuridade até o de agora. "No ano 2000, co gallo da exposición que lle dedicou a Fundación Barrié, Mª Ángeles Tilve Jar publicou o traballo máis completo que existe sobre Vaamonde Cornide", declara Perfecto Ramos en conversa con Nós Diario. "Mais faltaba estudar en profundidade o que acontecera nos anos pasados no Uruguai e na Arxentina. Trátase dunha etapa fundamental, porque é alí onde pasa de ser un aprendiz a un artista recoñecido". Perfecto Ramos: "Gregorio Feixoo protagonizou un dos episodios máis relevantes pola dignidade da nosa lingua" Unha vida de cinema Vaamonde Cornide non tivo uns comezos fáciles. Era fillo dun militar retirado, que quedara viúvo sen descendencia e que foi pai aos 65 anos, e da súa criada, unha moza solteira de 24. Cando naceu, os seus proxenitores casaron e o neno foi recoñecido polo pai, que nunca descoidou a educación do rapaz. Desde moi novo ingresa na Academia de Belas Artes da Coruña debido ás súas inquietudes sobre o debuxo, alí será alumno de Isidoro Brocos e de Román Navarro. A súa nai morreu cando o futuro pintor aínda non fixera os catro anos e o seu pai faleceu tamén cando Vaamonde acababa de cumprir os once. Quedou ao cargo de Alejandro Brandao Piñeiro, médico e alcalde da Coruña, mais algo debeu suceder porque, con só dezaseis anos, decidiu tomar o camiño da emigración e embarcarse cara a Bos Aires. "É alí onde a vida do artista comeza a parecer unha película. Naquela altura, era un mozo que ía mostrando as súas pinturas polas rúas e vendéndoas por moi pouco diñeiro, o xusto para subsistir. Pero nunha ocasión mostroullas a Rafael Calzada, que quedou impresionado e completamente convencido do gran talento do rapaz, polo que comezou a exercer como padriño do artista", explica Perfecto Ramos. Rafael Calzada era un xurista asturiano, republicano e de grande éxito económico que se instalara en Bos Aires e que lograra estabelecer estreitas relacións coas elites económicas, política e culturais do Río da Plata. Cando Calzada foi a Paraguai para casar coa filla do daquela presidente da República levou consigo un selecto grupo de amigos entre os que estaba Vaamonde Cornide, encargado de inmortalizar aquel casamento. Vaamonde quedou en Asunción uns meses aproveitando os contactos realizados na voda de Calzada para realizar retratos da burguesía e para iniciar amizade co fotógrafo Manuel San Martín, que lle abriu as portas da Revue Illustrée du Rio de La Plata, a máis moderna revista de América Latina, na que se converteu no principal ilustrador. Á súa volta a Bos Aires, Vaamonde xa é un artista de prestixio ao que lle choven os encargos como retratista e como ilustrador, xénero que cultivou nas mellores revistas da capital arxentina. De feito, neste campo, foi un dos que revolucionou a arte do debuxo e da caricatura política, introducindo un ton moi crítico cos poderes públicos. O libro de Ramos contradí a falacia, repetida moitas veces por Emilia Pardo Bazán e pola prensa da época de que o regreso de Vaamonde á Galiza fora produto do seu fracaso en América. Pola contra, a súa posición en Bos Aires era a dun artista respectado, recoñecido e famoso. "Probabelmente, Pardo Bazán quería presumir do seu descubrimento e por iso ignorou a súa carreira en América", aventura Ramos. Elisa Molíns e Blanca Chao, dúas pintoras rescatadas do esquecemento Éxito e amargura "Era un pintor novo e as súas ambicións ían máis alá do beneficio material. Quería, nas súas propias palabras, pintar algo que deixase pampo o mundo artístico", explica Ramos. O caso é que con 23 anos de idade e unha carreira meteórica detrás, Vaamonde está de volta na Galiza buscando perfeccionar a súa arte. En principio, instálase na aldea de Vilaboa, na parroquia de Rutis, en Culleredo (comarca da Coruña), pintando sen descanso. Mais axiña ten que buscar contactos que lle permitan obter encargos e, desta vez, igual que antes o fixera con Calzada, peta na porta da Pardo Bazán, que igual que o asturiano, queda prendida do talento do mozo -até o punto de facelo protagonista dunha das súas novelas, La Quimera- e decide levalo con ela a Madrid, onde lle presenta a todas as personalidades da alta sociedade que frecuentaban o seu salón. A finais de 1894, Vaamonde xa estaba instalado en Madrid, con sona de ser o mellor dos retratistas e con encargos de toda a aristocracia da cidade. Aquela fama traspasou fronteiras e comezaron a ser frecuentes as viaxes a París, Londres e Bélxica, onde atendía encargos, visitaba museos e seguía estudando. Mais cando planeaba deixar aquela vida de retratista da corte e estabelecerse en París, a tuberculose fixo a súa aparición e tivo que ser ingresado nun sanatorio en Busot, Alacante. "Mais non aturaba o clima nin a paisaxe alacantinas", conta Ramos, "e axiña lle pide á Pardo Bazán, que seguía exercendo de benefactora, que o saque de alí. Ela encárgase de que o trasladen a Meirás e alí falece o 19 de agosto de 1900, con 29 anos". "O paradoxal deste éxito", aclara Ramos, "é que era o contrario do que el buscaba. O seu ideal artístico, moi influenciado polos mestres impresionistas, estaba no rural galego, no que el chamaba a beleza dos costumes do campo. En todos os seus escritos alude á amargura que sente por non poder entregarse ao seu programa pictórico. Ningún artista conseguira un éxito semellante a unha idade tan temperá, mais a frustración que o acompañaba era un prezo demasiado alto. E cando decidiu abandonar todo aquilo e ir a París, a morte atallou o proxecto". A Fundación Rosalía faise cun cadro descoñecido de Ovidio Murguía, fillo da poeta nacional