Ópera para tempos axitados e de colapso

"O saber morto a arte morta, a vida encerrada [...] matámos o presente morremos no passado o futuro deixou de existir". É un texto de A laugh to cry, a ópera de Miguel Azguime que se poderá ver, interpretada polo Sond’Ar-te Electric Ensemble baixo a dirección de Pedro Neves, este domingo na Cidade da Cultura, en Compostela. Unha reflexión sobre "o poder hexemónico de destrución da memoria e de devastación da Terra". En realidade, unha especulación, non tan extemporánea, sobre un posíbel colapso da humanidade activado pola propia sociedade do capitalismo globalizado". Facendo parte do festival Vertixe 11 -que organiza Vertixe Sonora- e do ciclo Ópticas Contemporáneas -impulsado pola propia Cidade da Cultura- a obra de Azguime articula os temas do cataclismo ambiental e social, a través da constatación do esmorecemento da memoria colectiva e da atrocidade bélica, levada hoxe ao primeiro plano pola omnipresenza da imaxe. O autor da obra e Paula Azguime, compositora, frautista e artista multimedia, fundaron un proxecto titulado New Op-Era (unha nova era para ópera) que introduce unha colaboración multimedia e creativa na que música e texto conviven coa posta en escena e a composición de vídeos de Paula Azguime nun formato simbiótico e innovador. Con música e libreto multilingüe do propio Miguel Azguime -ademais dunha das personalidades máis relevantes da música contemporánea en Portugal, o compositor tamén é un poeta que reflexiona con asiduidade sobre as diferentes maneiras de empregar a linguaxe na música, empregándoa como un material sonoro máis-, A laugh to cry condúcenos, a través de doce cadros e dous intermezzos, da man de dous personaxes -moi próximos ao posthumano ou mesmo ao holograma- que insisten en advertirnos sobre os perigos que ameazan a humanidade sen que ninguén pareza apercibirse da perentoriedade da situación. Eduardo Soutullo: compor de Galiza ao mundo Á espera do improbábel para salvarnos "Esta obra está impulsada por razóns políticas, non no sentido partidario, senón cívico", explica Azguime en conversa con Nós Diario. "En realidade, comezou a xestarse hai trece anos, como un encargo do Festival de Outono de Varsovia. Xa na altura, existían moitos sinais que indicaban que a humanidade estaba camiñando cara ao seu suicidio, mais aínda así, despois da estrea en Polonia, algunhas persoas opinaban que a obra ofrecía unha perspectiva demasiado sombría. Infelizmente, o tempo deu a razón aos prognósticos máis pesimistas e hoxe vemos que os problemas derivados da emerxencia climática, da crise da biodiversidade e dos múltiple sconflitos bélicos danlle a A laugh to cry unha actuliadade aínda maior que cando se estreou". Esa perspectiva sombría á que o compositor se refire, debe ser matizada: o espectáculo, a fin de contas, remata cun novo sol a saír polo horizonte. "Claro, nunca se debe perder a esperanza. Máis tanto desde o punto de vista filosófico como desde o sociolóxico, todos os estudosos coinciden en que aquilo que nos podería salvar do colapso é un redireccionamento das políticas mundiais moi improbábel. Polo tanto, estamos á espera do improbábel para salvarnos". A destrución da memoria tamén ocupa un papel na obra, quizais porque o capitalismo tenta mergullarnos nun presentismo que fai imposíbel imaxinar calquera alternativa. "É iso exactamente", concorda Azguime. "O peor do capitalismo é a súa vocación absolutista, a súa insistencia en eliminar calquera opción de probar novos esquemas e novas estruturas. E nese sentido, as culturas tradicionais ofrecen opcións das que podemos aprender e coas que podemos mellorar a convivencia. Por iso o capitalismo tenta acabar con elas, coa memoria dos pobos, que é o que nos outorga unha identidade e o que nos ofrece un futuro. O sistema capitalista ve nesas culturas un inimigo e por so trata de borrar a súa memoria. Nese sentido, hai unha desvalorización moi grande de todo o que é intrinsecamente humano. En realidade, temen que, dándolle a volta ao pensamento de Rousseau, os salvaxes poidan ser os creadores do bo civilizado". Hugo Gómez-Chao: "A música contemporánea vive un momento fantástico, con compositoras incríbeis" Outra forma de pensar a música A laugh to cry é unha obra paradigmática do proxecto New Op-Era, pero un pode preguntarse até que punto se pode depender da tecnoloxía para expresar certo tipo de contidos. "Se cadra é contraditorio, mais as innovacións tecnolóxicas sempre estiveron detrás de todos os avances e de todos os retrocesos da humanidade. Pero é necesario fixarse nas consecuencias deses avances: un piano é un instrumento tras o que se agocha unha técnica refinadísima. Mais non é só un instrumento novo, senón un achado que ampliou o universo sonoro e musical, que permitiu a expresión de contidos innovadores e a creación dunha tradición innovadora, dunha nova forma de pensamento musical. Con todo o universo tenolóxico que se desenvolveu desde mediados do século XX ocorre o mesmo: permitiron unha nova forma de facer e de pensar a música, de expresar os contidos que se precisan no século XXI. É un proceso normal na evolución da historia da música". Ademais, Azguime cre que a intertextualidade que propician os novos medios permíten que as diferentes diciplinas dunha ópera se integren mellor nun espectáculo máis compacto. "Iso dá lugar a un traballo colaborativo no que están implicadas moitas persoas, mais que posibilitan unha maior integración nas diferentes formas de expresión, de forma que o que se realiza coa música, e coa súa relación co texto, adquire unha multiplicidade de sentidos" remata Azguime. O festival Resis estrea música contemporánea con selo galego na Coruña Enrique X. Macías, a conexión galega O vínculo de Miguel Azguime coa Galiza remóntae á amizade que mantivo co compositor Enrique X. Macías. Grandes amigos que traballaron xuntos en varias ocasións, o músico vigués deixou nas mans do Centro de Informação da Música Portuguesa, fundado e rexentado por Azguime. "Ese vai volver á Galiza, mais estamos en conversas coa familia para buscar o lugar propicio. Mentres tanto, hai varias persoas estudosas que están investigando todo o material depositado no espolio, que é moito, e non sabemos aínda que resultados se obterán deses estudos".