A música medieval en Galicia

Nos últimos tempos estase a deitar unha especial atención sobre certos aspectos da Historia de Galicia, motivada pola necesidade de botar luz sobre períodos escuros ou escurecidos pola historiografía, pero fundamentais para entender a conformación social, política e territorial do noso país e mesmo as causas do seu posterior devir histórico. Falamos da Idade Media, un longo período no que, ademais, a cultura, as artes e mesmo a lingua experimentaron un desbordante florecemento. Mais, sendo a Idade Media un momento seminal a nivel cultural, que vén sendo estudado desde novos e necesarios enfoques e a través disciplinas diversas, sorprenden algunhas carencias e falla de rigor no tratamento doutros aspectos como é o relativo á música. A presenza da música medieval no conxunto da cultura galega é claramente anecdótica. Pero alén desta apreciación hai que engadir que, cando está presente faino nun rexistro que semella inadmisible nun país que pretende alcanzar un coñecemento rigoroso da súa propia historia para que esta brille con luz propia. O estudo e práctica da música medieval ten acadado nas últimas décadas un elevadísimo nivel, como acontece con outros ámbitos da chamada música antiga. Galicia, polo seu contexto histórico, estaría chamada a ser un deses centros de referencia, tanto en investigación, como no ensino e práctica deste período musical, e referente tamén nas programacións de música medieval. Nada máis lonxe da realidade. Antiga e ausente Se ben a finais dos 70 iniciouse unha liña de traballo impulsada desde a Universidade de Santiago de Compostela que cristalizou na creación do Grupo Universitario de Cámara, e que continuaría cos traballos iniciados para a reconstrución dos instrumentos do Pórtico, a finais dos 80, da man dos profesores López-Calo, Carlos Villanueva e a Fundación Barrié, varias décadas despois podemos destacar algúns aspectos que evidencian o escaso papel que a cultura musical medieval ten no contexto da cultura galega. Para comezar, este concreto ámbito ten unha escasísima presenza –como o resto das músicas académicas– no conxunto das programacións musicais no país. Non existe un festival especializado polo que puidese pasar o mellor da escena medieval a nivel mundial e que puidese tamén vencellarse ao ensino a través de cursos especializados ou á construción de instrumentos. As poucas veces que puidemos escoitar as cantigas foi a través de versións feitas desde estilos musicais que nada teñen a ver coa música antiga Por outra banda, e se ben o Grupo Universitario de Cámara, no seu tempo, acadou un amplo recoñecemento a nivel europeo, na actualidade, Galicia non se significa por ter os mellores intérpretes nin apenas grupos de renome internacional neste ámbito. Outro factor que eclipsa a importancia que debería ter a música medieval é a tendencia a diluíla en celebracións de tipo histórico, que representan unha sorte de pseudo Idade Media, máis próxima á fantasía épica, e ambientada con músicas anacrónicas e de moi mala calidade. A música medieval acaba identificada con tales clixés, mentres se rexeita de plano unha programación musical rigorosa, que non atopa ningún apoio desde as institucións. Rigor e puridade Na última década perdéronse valiosas oportunidades de poñerse á vangarda nos aspectos que comentamos. Falamos da conmemoración dos 100 anos da descuberta do Pergamiño Vindel, en 2014; da volta a Galicia do senlleiro documento para ser exposto en Vigo, en 2017; e da celebración dos 800 anos do nacemento do Rei Sabio. Todos estes eventos pasaron practicamente por acontecementos históricos ou literarios, esquecendo por completo a relevancia musical dos mesmos, especialmente no caso das cantigas de Martín Códax, autor ao que, por certo, se lle dedica tamén este ano o Día das Artes. Ningunha destas ocasións foi aproveitada para facer de Galicia un centro de referencia, como lle correspondería, convidando os mellores expertos do mundo a partillar o seu coñecemento ou programando as mellores formacións do gremio. As poucas veces que, con motivo de tales acontecementos, puidemos escoitar as cantigas, foi a través de versións feitas desde estilos musicais que nada teñen a ver coa música antiga. E isto, en puridade, non resulta algo indesexable. É tal o potencial melódico e textual destas músicas atemporais que non sorprende que sexan fonte inspiradora para todo tipo de arranxos. Mais iso non pode escusar a necesidade de conectar a historia medieval de Galicia tamén coa música para confrontarse, desde o rigor, con aspectos musicolóxicos, filolóxicos, interpretativos e, sobre todo, de escoitar unhas músicas ausentes, na súa esencia, da nosa vida cultural.