A mirada humilde do fotógrafo Cardoña

Xosé Piñeiro Priegue Esteirán, José Vázquez Arias Rizo, Virxilio Vieitez, Ramón Caaamaño... A historia da fotografía galega está ateigada de nomes de fotógrafos populares a través dos cales coñecemos agora formas de vida transformadas ou desaparecidas que constitúen a cerna da memoria do país. Retratistas que, sen maior pretensión, lograron resultados que, en ocasións, superan os doutros artistas máis ambiciosos. Un deles foi José Gestal, Cardoña, que traballou por Carral, Cambre, Culleredo e Abegondo e cuxa historia posúe unha característica que o distingue da doutros colegas de profesión: despois dun accidente cun flash de magnesio perdeu un ollo e parte dunha man. Hoxe, ás 20.30 horas, no Centro Ágora da Coruña, estréase un documental que repasa a traxectoria de Gestal, Cardoña, fotos a 7 pesetas, e que será presentado polo director e produtor do filme, Carlos Lorenzo, a quen acompañará a filla do fotógrafo, Matilde Gestal. O documental, guiado pola propia Matilde e por varios fotógrafos e expertos na historia da fotografía galega como Xurxo Lobato, Manuel Sendón, Carlos Castelao e Xoán Piñón, incide na dureza do oficio dos fotógrafos ambulantes que, especialmente entre as décadas de 1930 e 1980, foron os encargados de gardar a memoria das pequenas localidades e das formas de vida dos seus habitantes. Carlos Lorenzo, que é técnico de cultura do Concello de Carral, explica, en conversa con Nós Diario, que "desde hai anos temos un proxecto de recuperación da memoria a través das fotos familiares que ten a veciñanza. Cardoña tiña o bo costume de selar e datar todas as fotos que facía e, pouco a pouco, funme decatando do valor do seu traballo. Cando empecei a preguntar, moitas persoas de idade que o coñeceran contábanme anécdotas da súa vida e da súa forma de traballar, así que, cando a Deputación da Coruña o recoñeceu como Fotógrafo Histórico, animeime definitivamente a contar a súa historia neste documental". Pioneiros da fotografía esquecidos O papel das mulleres A película revela a dureza do traballo de fotógrafos ambulantes como Cardoña, que ía e viña desde A Coruña a Carral andando: ao chegar á casa pola noite, os seus pés estaban ensanguentados polos moitos quilómetros camiñados. Ao día seguinte, repetía o itinerario para tratar de vender copias das fotos tiradas ás persoas retratadas. Co tempo, Cardoña mercou unha bicicleta que, anos despois, sería substituída por unha Vespa que se fixo célebre en todo o concello. Cardoña, fotos a 7 pesetas revela ademais o importante papel que xogaban as mulleres nas tarefas destas pequenas empresas familiares: a muller do fotógrafo era a que realizaba todo o traballo de laboratorio, polas noites, para que as copias estivesen listas ao día seguinte. E a filla, que comezou retocando as copias, acabou facendo os retratos "de estudio", un cuarto cun fondo branco e dous focos. "Para min era moi importante darlle ao traballo destas mulleres, que sempre axudaban en todo, todo o protagonismo que merecía", declara Lorenzo. "O traballo, por exemplo, do que hoxe sería unha directora de arte era froito do seu esforzo. E hai que destacar que aprenderon o seu oficio dunha maneira completamente autodidacta e nunhas condicións moi pouco axeitadas desde un punto de vista sanitario, manexando produtos químicos sen apenas medidas de seguridade". De feito, comenta o director, a muller do fotógrafo, María, "morreu dun cancro que, segundo sospeita a familia, puido ser consecuencia de toda unha vida manexando eses produtos". Os Cal. Unha ollada familiar á fotografía desde Redondela Foucellas e outras historias Da natureza ambulante da fotografía quedan outras anécdotas que relata a filla de Cardoña no documental, como a do encontro que tivo o fotógrafo co célebre Foucellas, volvendo do traballo pola noite. Segundo conta, o guerrilleiro interpelouno preguntándolle que facía polo monte a aquelas horas e, cando lle explicou o seu oficio, e ao verlle a cámara colgada do pescozo, deixouno ir dicindo: "Es un traballador coma min, podes seguir". O filme intérnase noutros pormenores do oficio de fotógrafo ambulante, como o xénero das fotografías de mortos, que tanta importancia tiveron na altura, ou a diferenza entre as fotos de encargo e as que se facían por gusto, que mostran, segundo Xoán Piñón, "unha versatilidade e un dinamismo moi interesantes". Despois da presentación de hoxe, Lorenzo comezará a mover a película por festivais e concellos coa esperanza de que "haxa foros onde poida ser mostrado un anaco da historia da fotografía galega e do país". As imaxes que gardan a historia, a debate Colaboradoras de luxo Carlos Lorenzo contou para este, que é o seu segundo documental, co mesmo equipo técnico de Vértice de versos, e coas colaboracións de Moisés Quintas na música, de María Lires nas ilustracións e co poema de Emma Pedreira dedicado aos fotógrafos que fecha a obra. A voz en off e o recitado do poema é da actriz María Barcala. Aparecen no filme os bisnetos de Cardoña, unha chiscadela conecta aqueles tempos da foto en branco e negro cos actuais do Instagram.