Máis de 300 pezas artísticas galegas de todas as épocas agardan por retornar ao país

Unha parte do patrimonio cultural galego, desde pezas arqueolóxicas até esculturas pasando por documentación escrita e pinturas, atópase fóra do país ou desaparecido. De cando en vez, os medios de comunicación dan a coñecer algúns casos que poñen en evidencia unha situación que non é nova. Esta semana, o arqueólogo e investigador ourensán, Xabier Moure, publicou no seu blogue O noso patrimonio unha entrada na que comentaba algúns dos que están pendentes de entre od moitos por saír á luz. Denuncian o"estado de abandono" do parque arqueolóxico de arte rupestre de Campo Lameiro En concreto, documenta 66 pezas relacionadas coa temática da bitácora que abrangue desde o Paleolítico até a Época Romana, e aquelas asociadas a pontes, mosteiros, igrexas conventuais e castelos. “Hai moitísimas máis”, apunta Moure a Nós Diario, “só tes que entrar na web, por exemplo do Museo Arqueolóxico Nacional (MAN) ou en documentos, sobre todo en fotografías, no Arquivo Histórico Nacional (AHN)”, engade. O censo por facer Un dos primeiros traballos a realizar sería un inventario sobre as obras que se atopan fóra da Galiza. Neste sentido, a Real Academia Galega de Belas Artes anunciaba en decembro de 2017 a intención de elaborar desde o anoa seguinte un estudo para coñecer o estado "real" do patrimonio galego que está fóra do país e distinguir entre aquelas pezas saqueadas das que saíron de maneira procedente. O propio presidente desta institución, Manuel Quintana, advertía das dificultades desta tarefa cando "non temos recursos nin para poder dixitalizar todo o material e os arquivos da Academia". Unha viaxe ás terras de Pedro Madruga O secretario da mesma, o arqueólogo e escritor Felipe Senén, fala de máis de 300 obras “nunha listaxe de patrimonio ausente” que considera que a cifra “é moi superior”. Explica a Nós Diario que a Xunta da Galiza conta coa súa institución “o Consello da Cultura Galega e a universidade, ademais doutras persoas expertas, para velar polo artigo 46 da Constitución que indica que os poderes públicos teñen o deber de conservar o patrimonio dos pobos do Estado”. Porén, admite que non se lles consulta en moitas das decisións que se adoptan. “Pasou co cadro do pai de Picasso que marcou a traxectoria do artista en relación coas pombas, que acabou mercando agora o Museo Picasso de Barcelona”, Cesións, vendas ou roubos “Entre finais do século XIX e principios do século XX saen do país a maior das pezas”, relata Moure. Fixérono de moitas maneiras, unha delas foi en forma de “agasallos” como foi o miliario de Retorta (Melide) que foi regalado ao bispo de Astorga, Julián de Diego e Alcolea, polo que foi presidente da Deputación de Lugo en 1925, Victoriano Sánchez Latas. A obra está agora no Museo de los Caminos, en Astorga (Castela e León) mentres que en Retorta hai unha reprodución.Ese mesmo centro museístico conta tamén con outras pezas galegas, como é a Inscrición de Navia (Castro Caldelas) do século II d.n.E. descoberta en 1787 na sacristía da igrexa de Camba, desaparecida até que se deu a coñecer na actualidade. No caso das vendas e dos roubos, un exemplo moi coñecido, que recupera Moure no seu blogue, é o das esculturas do Mosteiro de Carboeiro, en Silleda (comarca do Deza). En 1980, o Museo Marès de Barcelona mercou a Ericka Birk, viúva do empresario e coleccionista alemán, Franciso Birk, dúas esculturas que até os anos trinta adornaban o tímpano da igrexa do mosteiro. En xaneiro de 2023, o museo iniciou un informe para aclarar se proceden de Carboeiro tras coñecerse a existencia de documentos do Arquivo da Galiza e o Arquivo Xeral da Administración do Estado que proban a súa substración ilegal. Nos últimos anos, os investigadores Alfredo Abeledo e Antonio Vidal Neira publicaron artigos sobre estas e outras pezas que desapareceron de Carboeiro. Fortalezas, pazos, cruceiros e mosteiros: Patrimonio BIC da Galiza á venda En relación ás vendas e aos roubos, Senén cre que "existen e existirán" pola presenza na Galiza "dun importante mercado". Unha proba, para este historiador, foi a compra en 2007 por parte do Museo Getty de Los Ángeles (EUA) dun esmalte de Limoges procedente da catedral de Ourense. A peza, que podería datar do ano 1188, comprárona a un coleccionista privado, do que non se deron datos. A recuperación Moure entende que o patrimonio galego que está localizado fóra “pode recuperarse”. Coincide na apreciación de Senén sobre que o que falta “é interese por parte das Administracións, desde a Xunta até os propios concellos”. Neste sentido pon como exemplo positivo de vontade a recuperación do mosaico de Panxón, en Nigrán (comarca de Vigo) que se atopou no século XIX e até o 2000 estivo en mans da familia do coleccionista Blanco Cicerón. Ese ano adquiriuse nunha poxa en Madrid, perdéndoselle a pista até que en 2019, o coleccionista Gonzalo Fernández-Turégano, que se atopaba en Nova York, deu co mosaico na web do anticuario Carlton Hobbs. A partir dese momento creouse unha asociación para a súa recuperación que reuniu, coa colaboración do Concello, os 58.000 euros que pedían para o seu retorno a Nigrán. “As últimas noticias das que dispoño é que o mosaico xa se atopa nun almacén de Londres mentres se xestiona o transporte”, engade o investigador. Neste sentido, Moure bota en falta máis reclamacións, "como das pezas que agora mesmo están en mans do Museo Arqueolóxico Nacional". O Consello da Cultura Galega publica un "demoledor" informe sobre o desleixo das eólicas cos petróglifos do Acibal Cando as pezas artísticas desaparecen mais non abandonan o territorio galego No ámbito da desaparición de pezas do patrimonio galego hai outra variábel que teñen moi en conta as investigadoras e os investigadores: moitas obras continúan na Galiza mais están esquecidas ou agochadas. "Non hai moito alertamos desde o Colectivo Patrimonio dos Ancares dunha ara que había en Curbían, Palas de Rei (A Ulloa) que estaba nun estado lamentábel e, despois de avisar a Patrimonio, levouse ao Museo da Catedral de Lugo", pon como exemplo Moure e engade que "outro caso semellante acontece en Somede, nas Pontes (Eume), con outra ara que, malia sabelo o Concello e a Xunta, non actúan". Felipe Senén explica a Nós Diario que "hai un mercado subterráneo de antigüidades" sobre o que debería de actuar "a fiscalía e o corpo de policía de patrimonio". A crónica de sucesos destes anos dálle a razón a este historiador. Un exemplo recente foi a detención en setembro de 2022 na Galiza, por parte Garda Civil, de oito persoas e a investigación dunha novena coa que se esclareceu máis dunha vintena de roubos e a recuperación de 153 pezas, na súa maioría de arte sacra e obxectos litúrxicos. Neste caso recuperáronse 117 obras de arte relixiosa dos séculos XVI ao XVIII —tallas de madeira policromada—, 21 ornamentos litúrxicos e efectos eucarísticos e tres libros misais do século XVII. "A Xunta debería ter un corpo especial para deter esta situación", demanda Senén, "e ter en conta que moitas das pezas hoxe desaparecidas en realidade non deixaron nunca o país e poden seguir aquí, mesmo en casas particulares", engade este investigador.