Lugo, o diálogo entre a urbe e o territorio

Redescubrir as raíces urbanas da identidade galega; cuestionar a idea, tan irreflexivamente asumida, de que a galeguidade emana exclusivamente do rural; reflexionar sobre como interaccionan as cidades e o territorio. Eis o obxectivo de Cidades no tempo, un gran proxecto expositivo que repasa as formas en que o urbano irrompe e se adapta a un imaxinario colectivo de onde xorde o sentimento de pertenza. Lugo no tempo é a terceira -despois de Santiago e Ferrol- das mostras que se poñen en marcha no marco deste proxecto. Inaugurada o pasado 28 de marzo, a exposición poderá verse até o vindeiro 27 de maio na sede de Afundación en Lugo, e sintetiza o proceso polo que a cidade das murallas se acomodou ás distintas fases da modernidade ao longo do tempo: desde a evolución do burgo medieval até os grandes cambios urbanísticos de finais do século XIX e o despegue do século XX. A través de case un cento de pezas -nas que se combinan obxectos físicos e tecnoloxías interactivas, con documentos históricos, obxectos de alta cultura e cotiáns, mapas, planos, obras de arte, fotografías e publicacións- móstrase a evolución dunha cidade que, en certo modo, ocupa un lugar central dentro do proxecto, xa que é, en puridade, a primeira cidade galega que se fundou como tal. "Sucede algo curioso con Lugo", explica Manuel Gago, comisario do proxecto, en conversa con Nós Diario. "E é que a xente non é consciente da cantidade de castros que existen na contorna de Lugo. Como di Felipe Arias, o arqueólogo do equipo, Lugo está aí por eses castros. Fúndanse nun territorio profusamente poboado e iso nótase nos estudos sobre a conformación da cidade romana: os achados mostran a existencia dunha enorme cantidade de cerámica indíxena. De feito, temos unha peza moi singular na exposición que é unha crátera, unha xerra cerimonial romana, decorada con motivos galaicos". A mostra fai moito fincapé nesa interacción entre urbe e territorio "e de feito, apunta Gago, está construída arredor dun espazo simbólico de referencia para todas aquelas comunidades castrexas, un bosque sagrado que se recrea nunha instalación presente no centro da mostra". Nun lugar no que se expoñen cinco aras, comprobamos que hai unhas dedicadas a deuses romanos e outras a deuses nativos. "En certa forma, Lugo segue sendo unha cidade que foi quen de conciliar esas dúas identidades, a rural e a urbana, no mesmo espazo. Se te fixas nas festas de San Froilán, por exemplo, verás que é o único caso de festa dunha cidade galega na que se conservan os significados da festa tradicional: o sentido económico, coa feira, o social, co tema das comidas en comunidade, e o relixioso. No resto das cidades esa pluralidade esgazouse no século XX, mais en Lugo non só se conserva senón que se consolidou. Aínda estamos estudando as circunstancias da conquista romana, pero todo indica que as dúas culturas se foron integrando e iso foi alongándose no tempo". Cidades no tempo. A Galiza urbana Unha cidade burguesa no interior da muralla Lugo foi quen de preservar esa dualidade desde o primeiro momento mais esa integración deuse nunhas circunstancias tamén moi particulares. "Para quen non é de Lugo, hai unha sorpresa fascinante", conta Gago. "Camiñando por Lugo, chama a atención ver rúas anchas e edificacións burguesas dentro da muralla. Iso explícase porque a cidade medieval se concentraba ao sur, nas inmediacións da catedral. Quedaba un grande espazo ao norte baleiro, onde se construíron os conventos. Os conventos construíanse sempre fóra da cidade, pero en Lugo ese fóra da cidade era tamén dentro das murallas. Polo tanto, no século XIX, cando se impón o urbanismo burgués, existía todo ese terreo intramuros que antes ocupaban as grandes hortas dos conventos: despois da desamortización, a cidade estaba en condicións de medrar como cidade burguesa no interior da muralla". E resulta curioso ver como esa dialéctica norte-sur, dentro da cidade, mantense ao longo da historia: o norte, que tradicionalmente era a zona máis despoboada, acabou especializándose na industria, mentres que o sur da cidade é agora o centro do comercio e do ocio. A historia das moedas galegas, no Museo de Lugo Crecemento económico Até o golpe de Estado de 1936, Lugo mantén un certo crecemento económico e mesmo abraza -igual que A Coruña, unha cidade cunha estrutura social completamente diferente- o racionalismo arquitectónico, coa etapa de Eloy Maquieira como arquitecto municipal. Mais a partir dese momento comeza unha retracción económica que ralentiza o seu crecemento. "Mais sucede que a medida que se baleira o campo, a cidade comeza a recibir xente", matiza Gago, "o que dá lugar a un proceso de instalación de industria agrogandeira, con Frigsa como marca máis coñecida. E propicia a construción dos polígonos, que tamén marca moito a identidade da cidade, ao recoller a xente de todo ese vasto territorio rural que está arredor". A cidade de Lugo acolle a XXIII Mostra de Teatro Clásico Pezas emblemáticas Manuel Gago subliña a importancia dalgunha das pezas presentes na exposición como un plano descuberto hai pouco e que é a única representación que temos do castelo de Lugo, hoxe desaparecido, "pero que ten unha enorme importancia na historia: nel se deron rebelións contra a monarquía, nel se refuxiaron os bispos nos períodos de alzamento social no século XIV e nel xorde o mito de María Castaña", comenta. Ou un dos altares, dedicado á deusa Coventina cuxo culto só se coñece en dúas zonas: en varios puntos de Lugo e nun forte romano da muralla de Adriano, na fronteira de Inglaterra con Escocia. "É un misterio que nos di que o mundo antigo era moito máis global do que pensamos, que as relacións chegaban a sitios cuxo alcance descoñecemos". A arquitecta e fotógrafa Ana Amado expón unha mostra fotográfica sobre arquitecturas da modernidade en Lugo Unha representación do feudalismo Unha das pezas de Lugo no tempo mostra unha muller levando unha ofrenda eucarística. "Esa muller o que leva é o décimo, porque se non non podía comungar", explica. "É unha das escasas representacións que temos da estrutura feudal na Galiza e quizais a que mellor representa a figura de María Castaña, un mito fundacional de Lugo que xorde, como tal mito, no século XIX, o gran momento de expansión da cidade, vinculada ao liberalismo e aos profundos cambios políticos que se dan nese momento. O pasado romano non era tan relevante daquela, a pesar da muralla. Aurelia Balseiro rescata nun libro a historia do Museo Provincial de Lugo