A liberdade da improvisación, unha catarse en disco

Xa está á venda o primeiro disco da Orquestra Galega de Liberación, un proxecto singular que tivo a súa estrea o pasado ano no Teatro Principal de Compostela, no marco do Festival de Artes Performativas Plataforma. É precisamente aquel concerto o que hoxe se pode escoitar neste CD homónimo, que serve de rexistro dun momento efémero no que se palpa a liberdade dos músicos no fluír da improvisación. Todo partiu dunha iniciativa de Xacobe Martínez Antelo, o director desta orquestra e recoñecido contrabaixista de proxectos con repercusión internacional, como o trío de jazz Sumrrá. A base son as técnicas de improvisación dirixida, que existen desde os anos 60, aínda que "eu coñecinas máis tarde, que daquela aínda non nacera", aclara. Entrou en contacto con elas a través dalgúns cursos da Escola Estudio e da Sala Nasa, e tivo o privilexio de afundar nelas da man do creador do soundpainting, Walter Thompson. Tamén traballou este mecanismo varias veces, xunto á xente de Chévere ou en escolas de primaria e secundaria coas que mantiña algunha relación. Porén, esta era a primeira vez que o facía nun eido "puramente musical" e con "colegas de talento desbordante". Pois acompáñano 16 músicos residentes na Galiza, algo para el moi importante, que proceden de diversos ámbitos vencellados dunha ou outra forma ás músicas improvisadas e de vangarda. Isto outorga unha gran diversidade ao substrato nutritivo da orquestra, desde as música contemporáneas máis clásicas, o hard bop, o free jazz, ou mesmo a performance. Tratábase de constituír un "dreamteam que eu tiña na cabeza", conta, que por sorte tivo recibiu sempre resposta afirmativa, se cadra con certa axuda na predisposición pola pandemia. Max Gómez (batería), LAR Legido (batería), Javier Pereiro (trompeta), Olivier Cano (saxo alto), Xosé Miguélez (saxo tenor), Diego Alonso (saxo tenor), Rosolino Marinello (clarinete baixo), Patricia de Lorenzo (voz), Rubén Fernández (voz), Sheila Patricia (voz), Antonio Bravo (guitarra), Manuel Cebrián (guitarra), Elena Vázquez (violín), María José Pámpano (viola), Macarena Montesinos (violoncello) e Saúl Puga (contrabaixo) converteríanse así nos vimbios, diferentes e ricos, cos que se teceu este cesto en común, desde un sentimento de "comunidade" que bebe ao tempo desa semente "un pouco combativa" que Antelo asocia á cultura. Os sentidos da liberación Así, a "liberación" que proclama o proxecto pode adquirir "moitas lecturas, e todas están ben, mesmo as que nos non contemplabamos". Mais a principal procede desa consideración do "estado de improvisación como unha liberdade para o músico e para os intérpretes cos que o comparte", explica o director. El mesmo confesa que cando descubriu as técnicas da improvisación dirixida "foi catártico, un antes e un despois" no que sentiu que se "derribaban muros musicalmente falando". O contrabaixista quería transmitir iso aos seus compañeiros, "activar sistemas de escoita que non se poñen en curso en ningún outro proceso musical", asegura. Aliás, hai unha clara homenaxe no nome a Liberation Music Orchestra (na propia recreación da capa do álbum co cartaz vermello), de Charlie Haden (1970) inspirado, por certo, na escoita de cancións da Guerra Civil española. Este referente, que Antelo afirma venerar, tiña "un posicionamento máis político" que tampouco se atopa fóra da propia idea desta orquestra. A improvisación dirixida A improvisación dirixida artéllase sobre unha linguaxe de signos que require un período de adestramento e ensino. Algúns dos e das compoñentes xa tiveran experiencia previa, mentres para outros era a primeira vez. Deste modo, estabelécese un mecanismo de comunicación entre o director e os intérpretes, no que o primeiro propón de maneira individual ou por seccións certo materia musical, co que se vai esculpindo e adaptando ao que na maxia do directo acontece. Solos, acompañamentos ou mesmo letras improvisadas poboan os temas con naturalidade, flúen porque son produto das sensacións do momento. Tamén lembran Antelo a respecto disto que se ben a improvisación é "composición en tempo real", segundo unha das definicións máis estendidas, a propia composición non é outra cousa que "improvisación con moito tempo" Así, por moito que custe crelo escoitando o disco, o resultado foi "100% improvisado, non había nada composto nin preparado de antemán". O engano vén da "excepcional calidade dos músicos". Tamén lembran Antelo a respecto disto que se ben a improvisación é "composición en tempo real", segundo unha das definicións máis estendidas, a propia composición non é outra cousa que "improvisación con moito tempo", o que permite rectificar, modificar ou confrontar certos detalles con marxe para a reflexión. O rexistro torno disco Escoitar a posteriori o resultado é "incríbel", asegura Antelo. Ademais, destaca que está moi ben gravado, grazas ao labor "exemplar" de Xurxo Piñeiro. Se ben nun primeiro momento a finalidade deste rexistro era documentar esa experiencia, cando o escoitaron tiveron claro que "tiña que ser o disco íntegro", polo nivel de rotundidade e beleza. A partir de aí, chegaría ese "xogo divertido de titular", con nomes orixinais, non exentos de retranca, cos que o espectador recibirá agora os dez temas -condicionando, claro, a decodicifación-, como "O que garda sempre ten" ou "Apuntamentos sobre o distanciamento social". Neste senso, Antelo comenta que non foi moi diferente do que acontece normalmente, pois o título chega con frecuencia ao final, recollendo se cadra ideas que axudaron no proceso de composición. Ademais, destaca que as pezas funcionan cunha "entidade definida", desde un inicio, cunha narrativa ou camiño até unha conclusión. "Como sector temos un pacto coa sociedade de xerar cultura, neste caso música", comenta Antelo. "Unha experiencia coma esta ten que ser compartida", engade, reafirmándose nun compromiso independente da chegada do proxecto, pensado desde antes, en tempos de pandemia, nos que adquire case "un carácter heroico" sacar adiante unha iniciativa coma esta.