Esnaquizando os tópicos da maternidade

Desde a Antigüidade, e en todo tipo de culturas, a representación da maternidade ten sido motivo recorrente, o que, entre outras cousas, serviu para ponderar unha etapa da vida da muller, na maioría das ocasións idealizada e manipulada, co fin de enviar mensaxes vinculadas á mitoloxía, relixión, patróns sociais, políticos... Os arquetípicos femininos están copiosamente visualizados na iconografía da Virxe da O, tamén chamada Virxe da Esperanza, que aparece en santuarios como os de Santa María de Pontevedra e Santa María Salomé en Santiago, de igual xeito que as figuras da Anunciación, A Virxe e o fillo, A adoración dos reis ou a mesma Piedade foron reiteradamente interpretadas como pretexto bíblico en pinturas e esculturas por artistas como Van Eyck, Fra Angelico, Miguel Ángel, Leonardo ou Murillo, que o elixiron para obras como significado central das súas crenzas. O mesmo podería dicirse de moitas escenificacións que encabezan retablos e frontóns de igrexas e catedrais cristiás. A función simplemente como liame familiar hai que buscala xa na arte do século XVII nos Países Baixos onde, inmersos na Reforma protestante, trataron o asunto na pintura de xénero dentro do mundo cotiá. A partir do impresionismo, e logo no XX, autores como Berthe Morisot, Mary Cassatt, Picasso ou Klint, convertérono en razón de estética vangardista. Así e todo, houbo quen cuestionou o sentido da maternidade a través da arte ou a literatura. Serviría de exemplo o compromiso de Simone de Beavoir co tema, crucial para toda unha xeración. Por aquelas datas, unha pintora bastante descoñecida, a americana Alice Neel, confesaba o seu propio sufrimento, desafogándose con retratos de embarazadas, mulleres encinta de mirada perdida, abstraídas do mundo que as rodea. As amigas pintadas servíronlle a Neel para contar a súa propia traxedia persoal, unha filla morta e outra secuestrada pola súa parella. Esta "coleccionista de almas" meteuse na materia describindo nun cru realismo expresionista verdades incómodas. De Frida Khalo a Marina Abramovic Hai moitas máis que vomitaron sobre a creación as súas coitas: as dramáticas escenas de parto de Frida Kahlo, as teimudas intervencións de Louise Bourgeois ou as performances de Marina Abramovic con razoamentos, ás veces controvertidos, centralizados neste caso só no ámbito da creación e máis particularmente nas mulleres artistas. Somos as mulleres, pola educación recibida e pola presión social, as que mitificamos en demasía a maternidade Todas elas describen esa outra parte, menos compracente, que enlaza cunha corrente moderna que bota abaixo os roles patriarcais, onde a muller acepta e goza de ser nai á custa de perder parte da súa actividade profesional ou renuncia motu propio ao desfrute da vida en favor das angueiras e traballos que entraña a crianza dos meniños. Dalgunha maneira tamén, e non en poucas oportunidades, somos as mulleres, por mor da educación recibida e da presión social, as que mitificamos en demasía este paso tan transcendente. A fotógrafa arxentina Ana Álvarez-Errecalde expón nas súas creacións algunhas desas contradicións que levan a experimentar o feito de ser nai dentro dunha sociedade que non protexe nin o tempo de lactancia nin a conciliación no traballo. Igualmente, Mar García Puig, no libro La historia de los vertebrados, describe o momento dirixíndoo preto das portas da loucura. Con guión semellante, Andrea Costas faise con estes contidos nunha exposición no Marco de Vigo, na que con fotografías, vídeos e instalacións vai ilustrando os paradoxos, incompatibilidades, afectos e desafectos, apegos e desapegos nos primeiros anos de vida dos seus fillos. Velaí o trauma da dura realidade, do trasfegar diario apremado por unha sociedade que esixe e non sempre apoia. Afastada de convencionalismos, a artista galega encara a proba vital como unha "experiencia complexa, contraditoria e oculta en tópicos". Maternidade alternativa Chea de metáforas visuais, as imaxes van debullando a historia da desvinculación da lactancia, o que se recolle como un choque e unha liberación ao mesmo tempo. Andrea déixase cortar o pelo, escenificando cos seus xemelgos o fin do proceso. Reflexións escritas, globos de xogar, debuxos infantís e moitas imaxes íntimas perfilan a instalación central, unha montaxe que denota o caos que en certos momentos se vive na familia. A parte emocional e a estética van, nesta mostra, como nos casos antes citados, por idéntico camiño: o de reivindicar a maternidade desde unha postura alternativa, esnaquizando os clixés argallados arredor dela. Todas estas experiencias foron e seguen sendo como un grito de desacougo para lembrar á sociedade que hai que mudar de posturas asentadas nun falso xúbilo.