Ensaios para a transformación

No relatorio "O teatro não chega? Uma reflexão sobre arte, inclusão e transformação política", o sociólogo Jose Soeiro recuperaba o postulado de Augusto Boal sobre o Teatro do Oprimido e a súa idea de que tratándose dun "ensaio" para a transformación, reclamaba unha acción fóra do propio teatro. No último mes tivemos a oportunidade de asistir a tres espectáculos en lingua xestual producidos por teatros institucionais que, lonxe de ficar no debate ao redor da inclusión, a visibilidade ou a accesibilidade da arte e as prácticas artísticas, presentan proxectos de audacia política e ambición estética. Ademais de implicar un espazo de afirmación e representatividade das diversas necesidades e sensibilidades sociais, os traballos Ricardo III, Zoo Story e Helen Keller: a muller marabilla? suscitan expectativas no público e despregan linguaxes escénicas que afinan a escoita activa do noso contexto, complexizan o universo espectacular e preparan o terreo para a transformación. As achegas de Marco Paiva O fundador da plataforma inclusiva Terra Amarela, o portugués Marco Paiva, é o encargado de asinar a dirección de Ricardo III, de William Shakespeare e Zoo Story, de Edward Albee: dúas pezas da literatura dramática universal presentadas en lingua xestual e coproducidas polo Centro Dramático Nacional e o Teatro Nacional Dona María II, no primeiro caso, e polo TNDII e cinco estruturas internacionais, no segundo. O primeiro dos traballos foi posible velo dentro do ciclo Outro Shakespeare do Teatro Nacional São Jõao do Porto e nel aborda desde unha concepción máis ou menos convencional a ascensión e caída do rei maldito do repertorio shakespeariano. Paiva substitúe a palabra oral pola palabra xestuada nunha proposta protagonizada por Ángela Ibáñez onde a visualidade gaña forza e que supuxo para moitas das presentes o primeiro contacto coa lingua xestual. O segundo traballo exhibiuse no Theatro Gil Vicente de Barcelos dentro do programa Odisseia Nacional o 9 de febreiro con pases para público escolar e público xeral. Protagonizada por Marta Sales e Tony Weaver, a peza afirma a necesidade de comunicación e entendemento entre dous coñecidos que se buscan, tal e como se buscan o público asistente e a escena. En palabras do director, trátase "dun encontro raro entre públicos con diferentes necesidades e expectativas que recoñecerán na práctica teatral o seu espazo de representatividade, afirmación e sentimento de pertenza". A de Marco Paiva acaba por ser unha peza-paisaxe urbana onde cada espectador debe seleccionar o código que máis lle interesa dentro dunha xerarquía horizontal de estímulos múltiples que abren sentidos e dispoñibilidades. Coa intención de recoller ideas para garantir un acceso real á cultura, na conversa posfunción realizada emerxeu a necesidade de traballar a consciencia colectiva e a acción concreta de facer visibles nas rúas nomes de persoas con necesidades especiais; así como a proposta recibida durante o traballo con escolares de garantir nas bibliotecas unha porcentaxe de publicacións en braille. As novas dramaturxias adáptanse ás necesidades que nos rodearon sempre Xesús Ron e Chévere O terceiro dos traballos foi Helen Keller: a muller marabilla?, dos Chévere, baixo a dirección e dramaturxia de Xesús Ron. Trátase dunha coprodución da compañía galega co Teatre Lliure e o Centro Dramático Nacional que se estreou no Salón Teatro o 15 de febreiro e puido verse até o domingo 25 de febreiro en Santiago de Compostela. Tomando como referencia a vida da activista estadounidense xordocega Helen Keller, constrúen un espectáculo onde a compoñente pedagóxica se combina co aspecto máis reivindicativo e a ironía das creadoras ao redor da experimentación da propia forma. O resultado é unha alegación contra a barbarie que ninguén quere escoitar e se resume de maneira elocuente na forza do xesto da actriz Ángela Ibáñez que incorpora o berro de hai décadas da propia Keller. Asistimos neste inicio de 2024 a tres traballos que permiten comparar abordaxes escénicas, descubrir a expectativa do público, apreciar como as novas dramaturxias se adaptan as necesidades que nos rodearon sempre. De igual modo, fan posible visualizar un tecido de redes que se van trazando, que se contaminan positivamente e que, máis aló de facilitar o acceso á cultura ás persoas sinaladas como con necesidades especiais, acaban por abrir as persoas a un mundo que non sabían que descoñecían. Son proxectos que permiten avanzar cara a unha escena aberta e alerta para que ninguén quede atrás no reto de facer inclusiva a arte nun mundo que non o é pero pode selo. O resto é futuro.