Descubrir Galiza a través dos seus castelos

Desde o 14 de outubro, Nós Diario vén publicando un coleccionábel extraordinario: 30 castelos e torres galegas para descubrir un reino, que coa entrega desta terza feira, dedicada a sacar conclusións do estudo realizado polos autores e autoras, chega á súa fin. Coordinado polo enxeñeiro técnico naval e investigador Héitor Picallo Fontes e coa autoría e asesoramento das estudosas e dos estudosos máis recoñecidos do ámbito, a colección deixou 32 entregas -de 16 páxinas cada unha, a toda cor, grampada e en gran formato- que dan a coñecer unha parte sobranceira do patrimonio histórico-artístico da Galiza, permitindo afondar en diversos aspectos da historia medieval, ao tempo que apuntan á necesidade de conservar tanto os restos monumentais como as contornas que os rodean. A pertinencia dunha obra como a que acaba de publicar Nós Diario reflíctese nas palabras de Picallo nas conclusións do coleccionábel: "Velaí fica un número considerábel de asociacións de base que intentaron non só perpetuar tales inmóbeis, senón tamén difundir a súa historia, provocar a súa posta en valor e estimular as Administracións públicas para que actuasen nesta liña, alén de incitaren a adquisición de castelos e torres privadas que ían (ou van) esfarelar polo chan. Sen dúbida axudou en tal obxectivo popular a pescuda de datos históricos, o estudo da arquitectura concreta e o rescate de fitos relevantes acaecidos nese edificio e na súa contorna". Rigor e argumentos para a conservación "Esa é unha das funcións que cumpre a colección. Os colectivos de base son, en moitas ocasións, quen realmente impulsan a conservación do patrimonio", declara Picallo en conversa con Nós Diario. "Ás persoas que están vinculadas a este tipo de asociacións, estas publicacións sérvenlles para atopar argumentos a favor da protección e defensa deste patrimonio". Ao mesmo tempo, a obra dá pistas sobre os sucesos históricos asociados a estas construcións, o que serve como estímulo para afondar na historia -moitas veces ocultada- do país. "Claro, que se fale, por exemplo, no capítulo sobre o castelo de Maceda, das persoas que criaron ao rei Afonso 'o Sabio' xa dá moitas pistas sobre a importancia que tiveron estes lugares no seu tempo". A maiores, Picallo destaca o importante traballo que fixeron as autoras e os autores para non só divulgar o xa coñecido, senón tamén para actualizar toda a información dispoñíbel sobre as edificacións das que escriben. "Estas persoas visitaron os castelos e torres en cuestión para analizar as estruturas, describiron detalles que pasaron desapercibidos, consultaron fontes orixinais custodiadas en coleccións diplomáticas... O rigor científico destas persoas é exemplar e, se cadra, non me corresponde a min dicilo por ser parte do proxecto, pero considero que debe ser a obra máis actualizada neste momento. Obras deste tipo xa non se ven na prensa galega nin na do resto do Estado". Por outra parte, o coleccionábel trata de comprender cada unha das edificacións como parte dunha paisaxe na que atopa o seu sentido. Picallo destaca que "cando se deseñou a estrutura do coleccionábel estivo claro desde o principio que non se podía entender a historia vinculada ao noso patrimonio se non temos en conta o lugar onde está localizado. E que hai que velar pola conservación non só do inmóbel en si, senón tamén da súa contorna, que en moitas ocasións está totalmente estragada". Para rematar, a selección realizada cobre unha boa parte do territorio. As persoas que se encargaron da escolma trataron de escoller edificacións que estivesen ben repartidas por todas as comarcas do país. "Quizais quedaron algunhas zonas sen atender, pero tamén había outros criterios sobre os que facer a escolla: diferentes tipoloxías das edificacións ou distintos períodos históricos aos que pertencen, por exemplo. Mais creo que hai unha repartición bastante equilibrada no territorial". Emblemas derrubados 30 castelos e torres galegas para descubrir un reino bota por terra o tópico de que a Galiza non é terra de grandes fortificacións. Porén, o que se puido mostrar no coleccionábel, sendo só unha escolma, tamén nos indica que o número de construcións deste tipo foi aínda maior. Picallo explica que "na Galiza puido haber unhas dúas mil construcións deste tipo. Pero temos que ter en conta dous feitos históricos que tiveron unha gran transcendencia. Un, os castelos derrubados polo Irmandiños, que é algo que máis ou menos todo o mundo coñece. E dous, e menos sabido pero tan potente como o primeiro, as actuacións políticas que tiveron lugar na segunda metade do século XIX e dos inicios do século XX, que arrasaron con moitos elementos emblemáticos. Pensemos, que mesmo se intentou tirar coas murallas de Lugo". Un equipo multidisciplinar Picallo coordinou un equipo especializado en distintos ámbitos, desde a paleografía até a arquitectura, da arqueoloxía á historia da arte. "Ademais das persoas que escribiron directamente, e que o fixeron cun nivel moi alto, houbo persoas que colaboraron desde un equipo asesor que foi dunha enorme axuda. Entre eles Carlos Valiñas, que nos facilitou documentación interesantísima, ou Xosé-Henrique Costas, que nos axudou moitísimo no plano lingüístico, no que sempre é complicado moverse cando tes que empregar un vocabulario tan especializado. Ou a propia Alexandra Cabana Outeiro, que ademais de autora, brindou un asesoramento impagábel na redacción dos glosarios". Héitor Picallo que, ademais de coordinar creou unhas cincuenta ilustracións para o coleccionábel, salienta, a xenerosidade de Lola López Caión, Marcial Pérez Iglesias, Martiño Picallo e Damián Porto, entre outras persoas. Oportunidade e rigor científico Os comentarios que chegaron son moi eloxiosos, revela Picallo, "tanto desde o mundo da investigación como do ámbito universitario encomian a oportunidade e o rigor. Sobre todo, moita xente destaca que se faga un traballo de tanta calidade desde un xornal. Moitos destacaron o feito que o coñecemento que se transmite, ademais do valor intrínseco que posúe, contribúe a redescubrir unha identidade que estaba oculta. Mesmo desde a imaxe, descóbrese unha iconografía propia que serve para crear emblemas identitarios cos cales identificarnos".