Cunqueiro, activista político e cultural

En xeral, temos a idea de que, antes do golpe de Estado fascista de 1936, Álvaro Cunqueiro fora un nacionalista monolingüe moi activo nos eidos cultural e político, un rapaz utópico, arroutado e fantasioso que soñaba cunha terra liberada. "Nós, nazonalistas, acataremos o Estatuto, pro de ningún xeito renunzamos á loita polo noso ideal" ou "Cultura e política siñifican para nós galeguidade e modernidade" escribía na revista Galiza en 1931. Ou nas páxinas de El Pueblo Gallego (28.6.36), só 20 días antes do alzamento franquista, afirmaba que "Agora que chegamos un pouco a ser galegos, xa comezamos un pouco a ser libres", "Galiza ten que ser, denantes de nada, unha verdade recobrada". A súa posición ideolóxica "nazonalista e arredista" estaba clara. Pero chegou o golpe, temeu pola vida e humanamente claudicou e renunciou a ser o que era. En 1950 comezou de novo a publicar en galego, cando podía non o facer porque el vivía do xornalismo en castelán (que remedio!), pero coidamos que foi esta unha maneira de se redimir ante os seus –os nosos– polo seu "pecado franquista". E xa na década de 1960 comezou a publicar cada vez máis artigos en galego, e ás veces opinando no gume do permitido pola censura, como cando en 1976 falaba no Faro de Vigo dunha "Cataluña independente e soberana". Eran "cousas de Cunqueiro", o réxime non o tomaba en serio e el soubo aproveitarse diso. Antes da golpe franquista Cunqueiro era "nazonalista arredista", despois seguiuse a definir sempre como "galeguista" e así poderá quedar en conxunto para a historia do noso país: un poeta que sempre foi galeguista, mesmo cando tivo que renunciar aos seus ideais para salvar a vida. Uxío Diéguez Cequiel andaba detrás da estoria das celebracións semiclandestinas duns 25 de xullo por Cunqueiro e algúns traballadores galeguistas do Faro de Vigo, mesmo na súa etapa de director do xornal (1965-1970). A policía do réxime tiña que o saber pero permitíallo con disimulo porque Cunqueiro "era un poeta, un animaliño inofensivo". E el aproveitouse sempre desa (des)consideración para nunca deixar de ser galeguista. Xenio soñador En febreiro de 2019 a familia de Cunqueiro depositou xenerosamente varias caixas con valiosísimos materiais na Fundación Penzol. No medio deles achamos, por exemplo, un caderno de 1928 con poemas de adolescencia e anotacións variadas, entre as que sobrancea unha carta de saúdo ao xornal independentista A Fouce de Bos Aires que remata cun "¡Viva Galiza Liberdada! ¡Terra, Liberdade e Repúbrica!", asinado por "Álvaro Cunqueiro Mora. Estudante i hermandiño"; ou unha carta pública do 29.8.1931 para a creación do xornal "nazonalista" Acción Gallega. E mesmo atopamos nesas caixas uns folios soltos coa abraiante Carta Orgánica Provisonal das mocidades da Esquerda R. Galega seizón Mondoñedo, cuns estatutos redactados por Cunqueiro e asinados por unha vintena de persoas no casino de Mondoñedo o "26 de San Johan de 1931". Cunqueiro "era un poeta, un animaliño inofensivo". El aproveitouse desta (des)consideración para nunca deixar de ser galeguista Segundo Uxío Diéguez Cequiel, a Esquerda R. Galega fora un partido soñado por Álvaro de las Casas que nunca chegou a existir, agás na arroutada daqueles mozos soñadores que se adiantaron a fundar a "seizón Mondoñedo", unha organización máis fantástica ca operativa. Entre os fundadores daquela organización asinan Raimundo Aguiar, Emilio Díaz Castro, Bernardino Vidarte, Severino Aguiar, Afonso Mourelle, Pascual Cigarrán, Manuel Ledo, José Robles, Federico de la Peña, Enrique Lourido etc., moitos deles logo militantes do PG duramente represaliados polo franquismo. Do articulado deste novo partido imaxinario chamounos a atención un artigo adicional "de corte iberista" feito por Cunqueiro que di: "Todos os libros e documentazós d'ista Seizon levaran-se en galego. Non embargantes, póde-se usar dos idiomas castellano, catalán e portugués nas sesiós, reuniós, etc.". Hai quen viu nesta nota unha mostra de iberismo entusiasta daquel nacionalismo galego dos rapaces de Mondoñedo. É de supoñer que, por medo á represión, ao ver tantos amigos fusilados, encarcerados ou exiliados, Cunqueiro destruiría ou agocharía toda aquela documentación política, artística e literaria, abertamente arredista e nacionalista. Pero algunha apareceu agochada nun rocho durante as obras de restauración na casa dos Cunqueiro, hoxe Casa-Museo. E sospeitamos que aínda debería aparecer máis. Son fíos necesarios que imos recuperando e cos que soñamos algún día tecer un tapiz o máis completo posible da vida e da obra deste xenio soñador de primaveras.