Os cantares de Reis e a recuperación dunha longa tradición musical

A Galiza posúe o acervo posibelmente máis importante en calidade, cantidade, variedade e fermosura de cantos de Nadal, panxoliñas, aninovos, xaneiras e cantares de Reis. No ciclo de Nadal, que dura arredor de 20 días, condénsanse moitas disposicións da cultura tradicional nas que a música é un elemento vertebrador para todas elas. Os cantares que fechan estas datas de tradición musical son os de Reis. Orixe da tradición A orixe destes cantares está nos Reis e de onde veñen. Os magos de Oriente proceden do crecente fértil, levan abundancia e diríxense a un neno de luz, que é un pequeno sol que dá esperanza de vida e natureza para un novo ciclo solar. Os cantares de Reis son típicos do día 5 de xaneiro e das vésperas, datas próximas ao solsticio de inverno, cando a xente xa comezaba a facer a labra da terra e esperaban unha boa colleita. Os Reis Magos chegan hoxe á Galiza con choiva e cargados de caramelos: estes son os horarios das cabalgatas O que fan os cantares de Reis é anunciar unha boa nova nas casas dos labregos e das labregas, “era como se as bendiciran”, explica a Nós Diario o músico Xosé Luis Rivas 'Mini' que, por certo, este Nadal volveu cantar -como deputado do Bloque Nacionalista Galego- unha panxoliña no último pleno do ano do Parlamento da Galiza, levando a música tradicional e a cultura popular en vivo ao Lexislativo. Xosé Luís Rivas sinala que se trata dun “rito precristián que logo se cristianizou”, ao igual que ocorre con moitos outros. Todos os cantares de Reis fan referencia a unha viaxe: a viaxe da Virxe María e San Xosé, a viaxe dos Reis Magos que saen de Oriente guiados na noite por unha estrela… Moitas das letras destas cancións son comúns a toda a Galiza, aínda que poden variar segundo a zona debido á súa tradición oral. A estrutura dos cantos O antropólogo, economista, escritor e músico tradicional Rafael Quintía coincide na importancia da tradición de ir cantar os Reis ou os aguinaldos, nos que as cuadrillas da rapazada ían polas casas da aldea recitando estas cancións a cambio dun aguinaldo que logo xuntaban para celebrar unha festa. “Ten unha estrutura moi interesante”, indica Quintía. Chegaba o grupo de reixeiros ou reiseiros aos fogares e primeiro había que pedir licenza para cantar, normalmente as coplas para pedir licenza son máis alegres e rápidas. De lonxe chegamos os que aquí viñemos / se nos dan licencia os Reis lles cantamos, exemplifica o músico. Unha vez se entoaba a fórmula de pedir licenza e se daba, executaban ese canto, que podía durar entre uns dez e quince minutos, "era longo e solemne, cunha cadencia lenta", remarca. Banda sonora do Nadal Despois viñan as coplas de pedida de aguinaldo, con gabanza dos da casa se o daban, ou a parte satírica de crítica no caso de que, pola contra, non quixesen dar nada. “Hai copliñas destas moi famosas como: Cantámosche os reises do kikiriki / se non nos das nada cagámosche aquí”, recorda o antropólogo. Ademais o de ir cantar os Reis casa por casa cumpría varias funcións, por unha parte levaban a boa nova e por outra contribuían á relación interparroquial e de veciñanza, "era unha celebración para compartir", destaca Mini. Bando de Reis en Soutomaior A tradición de cantar os Reis foise perdendo co paso dos anos, pero aínda hai lugares da Galiza onde aínda a conservan ou ben a están a recuperar. É o caso do concello de Soutomaior (comarca de Vigo), coa iniciativa anual de Bando de Reis de Arcade de Riba. A veciñanza de Soutomaior exixe a restitución da atención pediátrica A Asociación Pozo Vello é a responsábel de ter recuperado esta tradición. Un grupo conformado por veciñanza da zona desprázase polas distintas parroquias do concello cantando aos Reis na tarde do día 5 de xaneiro e na mañá de hoxe. Este é o terceiro ano consecutivo que se fai e a participación é positiva, cantan homes e mulleres de todas as idades, "a maior ten 78 anos e o máis pequeno ten sete", sinala a este xornal María Menduiña, veciña de Arcade. Os ranchos de Reis "Cada manifestación cultural deste ciclo trae consigo un ritual de canto ou danza", explica o músico Luís 'O Caruncho', que participa no rancho de Reis de Lourido (Salvaterra de Miño, Paradanta) Nos ranchos, en vez de só cantar como nos bandos, acompañan a música coas danzas de reis. Estas manifestacións tamén son típicas dos días 5 e 6 de xaneiro. Música de Nadal galega para unhas festas de noso Esta tradición só se conserva nalgúns concellos das comarcas do Condado e Vigo. Os ranchos máis antigos e importantes son o das Cortellas, Riofrío e Guláns, "lévano facendo ininterrompidamente desde hai centos de anos" , sinala a este xornal Luís 'O Caruncho'. "Nos facémolo dunha maneira actual", remarca. O ciclo de Nadal en discos e plataformas dixitais Este grande acervo de producións musicais galegas que representan os cantares de Reis está recollido e gravado por moitos artistas e grupos tradicionais. O máis novo é 'Ailá de Nadal', o disco que vén de presentar Ailá, con temas como "Reises de Bendollo", "Os Reis de Oriente", "Coplas de Nadal de Soutoxuste".... Este grupo tradicional quixo intervir na actualización e reinterpretación das panxoliñas: "O ano pasado fixemos catro, unha delas co Concello de Rianxo, 'Prosas de Reis' -tamén no novo disco-, que é o nome xenérico que levan na vila os cantos do Ciclo de Nadal. A raíz de aí entráronnos as ganas de facer un disco máis completo con diversos tipos de panxoliñas", sinalou a Nós Diario Xan Pampín, de Ailá. A proxección exterior da música clásica galega Ademais, hai traballos documentais senlleiros como o Quiquiriquí, impulsado pola Asociación de Gaiteiros Galegos e producido artisticamente por Magoia Bodega e Paulo Nogueira, que recolle a tradición dos cantares natalicios na Galiza nun libro, CD e DVD. É un traballo dirixido maiormente á rapazada para que coñeza a cultura tradicional, particularmente as manifestacións relacionadas co Nadal galego. No CD pódense escoitar 13 fermosos temas como "Aguinaldo", "Da rosa, rosiña", "O pelo roxiño", "Ovos e torresmos", "Señora iama da casa", "Noite de tanta alegría".