Belém Tajes publica a súa viaxe musical polos 'sean-nós', os alalás irlandeses

Se pensamos en Irlanda, axiña acoden á nosa mente melodías que o talido do folk popularizou polo mundo enteiro. Porén, isto non é nin de lonxe a única manifestación da cultura milenaria que sobrevive no país. De facto, esa imaxe maioritaria sepulta outros tesouros que se agochan na dimensión máis íntima. É xustamente sobre esta parte minorizada da música tradicional que deita a súa ollada Belém Tajes, que saca á luz esta fin de semana o seu primeiro libro: Cantos do mar de Irlanda. O nome é unha homenaxe declarada ás historias mariñeiras que Xurxo Souto, a só unha vogal de distancia, compilaba en Contos do mar de Irlanda, texto que a cantante e música estaba lendo cando se xestou este traballo. "Acabeino no avión", confesa. Quen mellor que o gran defensor da talasocracia galega para asinar un emotivo prólogo no que presenta a autora como "Belém de Eire e mais de Ereu", topónimo co que as persoas maiores do que hoxe coñecemos como Arou (Camariñas) daban ao seu fogar. Alí afonda Tajes as súas raíces, aínda que "Belém naceu na cidade máis grande e cosmopolita da Galiza: Bos Aires", resume Souto. E presenta agora un libro insólito: "A crónica dun encontro musical feito, non desde os grandes escenarios, senón camiñando amodo por pistas sen pintar. 'Persoa a persoa, face a face', como indica o poeta Manuel María". "A crónica dun encontro musical feito, non desde os grandes escenarios, senón camiñando amodo por pistas sen pintar. 'Persoa a persoa, face a face', como indica o poeta Manuel María", di no prólogo Xurxo Souto Unha viaxe musical pola costa oeste irlandesa, segundo reza o subtítulo, que aconteceu de maneira literal grazas a unha bolsa que Tajes obtivo en 2016 a través da Mesa pola Normalización Lingüística. Tratábase dun proxecto de colaboración entre axentes culturais de comunidades lingüísticas minorizadas do eixo Atlántico de Europa. Tosta 2016 xurdía ao abeiro da Capitalidade Europea de Donostia hai cinco anos. Entre as súas actividades incluía un intercambio de artistas dos diferentes territorios (Escocia, Gales, Euskal Herria, Frisia, Irlanda, Cornualles e Galiza), que concluíu cun festival itinerante en celebración da diversidade cultural e o seu diálogo. Tajes chegou a Irlanda como unha das artistas escollidas para participar no programa, "curiosamente todas mulleres", comenta. O seu proxecto consistía nunha sorte de cancioneiro que conectaba os cantos tradicionais vencellados co mar da Galiza e de Irlanda, "sempre xuntas nas marxes da Historia", escribe Souto, mencionando as ricas relacións que nos unen malia non apareceren nos libros de texto. As fotografías, xunto a breves crónicas que narran o proceso, intercaladas cos audios rexistrados por Tajes -accesíbeis a través dun código QR-, transcritos e traducidos no treito final, ofrecen un honesto caderno de bitácora nun volume de tirada moi limitada -só 100 exemplares. Cantareas das corredoiras An Spidéal, na rexión de Connemara, foi a aldea que a acolleu durante a residencia artística, base de operacións para percorrer as corredoiras da costa occidental de Éire na procura desas cantigas. A súa titora, Muiréann Ní Dhroighnéain, introduciuna nos círculos de canto tradicional, espazos de difícil acceso para axentes alleos. Así emprendeu unha serie de "recollidas como as que se fan na Galiza", explica, nun lugar que lle lembraba á Costa da Morte dos anos 80, mais coa dificultade engadida de non ser falante de irlandés. "Aprendín algunhas frases ou palabras chave para poder identificar se as cancións trataban do mar", conta Tajes. "En Dublín é imposíbel escoitala pola rúa, aínda que se ensina nas escolas", comenta a artista Esta compilación enténdese nun contexto sociolingüístico no que a lingua propia se atopa moi minorizada. "En Dublín é imposíbel escoitala pola rúa, aínda que se ensina nas escolas", comenta a artista, un problema de relegación ao ámbito doméstico que tamén atinxe ás zonas maior presenza do idioma, esas "tres manchas" no sur do país que son as gaeltachtaí. O tipo de músicas que Tajes procuraba subsisten aliás nesa mesma dimensión interior das casas. A outra música irlandesa "A música que se exporta é instrumental ou cancións en inglés", comenta Tajes, que traballou cun segmento minorizado do acervo tradicional. Trátase dos sean-nós ('xeito vello' en gaélico), cantos a capela semellantes aos alalás galegos -aínda que con estruturas máis longas-, cun ritmo normalmente pausado e arranxos vocais "moi virtuosos". Malia seren cantareas que se botan no lar, cunha transmisión xeracional dos repertorios no eido familiar, son frecuentes os concursos aos que se intenta "levar o mellor que tes", conta. Interprétanos homes e mulleres indistintamente, cunha preocupación arredor da calidade do canto que sorprendeu a Tajes de entrada. "Alá, con cinco ou seis cervexas, canta todo o mundo", asegura. A conservación deste patrimonio atópase para ela máis "descoidada" que na Galiza, cunha práctica e interese moi minoritaria Con todo, a conservación deste patrimonio atópase para ela máis "descoidada" que na Galiza, cunha práctica e interese moi minoritaria. "Non hai protección de asociacións de música tradicional", explica, e o labor de entidades como a Conradh na Gaeilge non abonda para recuperar ou manter a súa viveza nun nivel semellante ao noso, sobre todo grazas ao traballo incansábel desenvolvido de maneira voluntaria por entidades e particulares nas últimas décadas.