Ana Fernández: "As desigualdades e os estereotipos están moi asentados a nivel folclórico"

Por que decidiu formarse como musicoterapeuta?

Eu traballo en asociacións culturais desde hai moito tempo. Dentro da dinámica dos grupos folclóricos, preparaba coreografías para actuacións ou concertos e hai veces nas que se perde o desfrute e nas que se ve estrés. Non pode ser que se produza tal competitividade e tensión, pois o baile non é iso. Ademais, vexo que, a nivel folclórico, están moi asentadas as desigualdades e os estereotipos. 

Para min, a música e o baile é algo no que podes traballar de todo, é transversal. Entón, comecei a investigar un pouco sobre como levalo doutra maneira, buscar outras ferramentas. Empecei a traballar con asociacións de mulleres onde o resultado non ten esa importancia. Ao mellor hai días nos que non tocamos, simplemente falamos. Outros sacamos un tema, cantamos e logo acabamos bailando ou facemos xogo. O máis importante é que saen de alí moi contentas, din que é como unha terapia. Aí é cando penso que temos que ver como terapia algo que é natural... Reflexionamos moito sobre isto.

Coas nenas nos grupos folclóricos tamén baixei o ritmo, sempre apoiada polas directivas coas que traballo, e céntrome no colectivo. Que compartan e que creen xuntas. Fan as súas propias letras e bailes. Non todo ten que ser o que lles ensine eu, teñen que ser elas tamén, sentirse parte disto e non simplemente recibir e botalo enriba dun escenario. Que lles sexa un lugar seguro e de aprendizaxe no que se sintan cómodas. 

En que consiste a 'folkterapia'?

Foi un termo que inventei eu para pórlle un nome, para quitarlle peso á clase e que as alumnas non tivesen esa carga cando algo non saíse ben. Construín esa idea da "folkterapia", unha terapia arredor do noso folclore, da pandeireta, das nosas cancións e todo o relacionado con el. En realidade, non é nada novo, simplemente serve para quitarlle esa carga de “clases de pandeireta”, para que vexan que facemos outras cousas e que non é unha actividade estrita.

A música e o baile son unha terapia que tiñamos e que nos foi quitando esta forma de vida capitalista. Antes, a xente cantaba e bailaba cando tiñan ocasión, ben sexa traballando, camiñando... Era unha forma de levar mellor os e quefaceres e un xeito de expresar o que estaba pasando, sentimentos, emocións... Porén, todo iso foise perdendo. Pasou a facerse de maneira artificial, no sentido de que hoxe en día cantas porque vas á escola ou a un concerto. Non vexo xente na aldea que pasee e vaia cantando ou que se xunten nas eiras a facelo.

Dentro de Somos Pandereteiras, desenvolvéronse varios obradoiros en institutos. En que consistiron?  

Foi unha das cousas que decidimos pór en marcha, achegarnos á xente máis nova. Tivemos dúbidas sobre que idades abarcar, pero escollemos a ESO porque chegamos á conclusión de que, a partir de aí, é cando comezan a desconectar co folclore. Quizais senten máis vergonza ou reciben comentarios negativos sobre algo que forma parte da súa identidade, como “iso é cousa de vellos”. A idea era mostrarlles outra forma de velo a través dos obradoiros.

Cada unha das compañeiras preparaba o seu taller e, no meu caso, consistía en ver como se ían transmitindo as pezas ao longo de 100 anos, a súa transformación e os distintos xeitos de interpretalas noutra época anterior a como se fai na actualidade. O obxectivo era sacarlle esa idea de que é unha cousa de vellos, sobre todo tamén porque as rapazas encargadas dos obradoiros eran case da súa idade.

Quedáronse moi abraiados ao ver a música actual que lles presentamos. Non esperaban que algo que tocaban esas pandereteiras, se puidese ver doutro xeito, todo coa mesma música e a mesma palabra. Practicamente non coñecían música actual galega, había un descoñecemento xeral incríbel.