'Miñatos de verán', a zarzuela escrita por Otero Pedraio que recuperan os Amigos da Ópera de Santiago

O 18 de xaneiro de 1928, no Teatro Nacional da Habana (Cuba), estreábase a zarzuela Miñatos de vran, con libreto de Enrique Zas Simó e música de José Fernández Vide. A estrea foi anunciada como un grande evento con "40 profesores de orquestra e coros de 60 voces". Foi unha das dúas zarzuelas que estreou na Habana o Mestre Vide, que se instalara na capital cubana en 1924 ao ser requirido para facerse cargo da dirección artística do Centro Galego. Vide regresaría á Galiza, ao seu Ourense natal, en 1932. Anos despois, o 30 de xaneiro de 1959, a zarzuela foi reposta en Ourense polo Liceo de Arte de Educación e Descanso no Coliseo Xesteira. O libreto orixinal de Enrique Zas perdérase, xunto con outra documentación do Centro Galego da Habana, polo cal tivo que ser cun texto reelaborado por Otero Pedraio a partir da idea argumental orixinal que lle trasladou o mestre Vide, quen tamén fixo modificacións aumentando os números musicais de nove a trece. A Asociación de Amigos da Ópera de Santiago de Compostela (ADOC) anuncia agora unha nova reposición da obra os vindeiros días 19 e 21 de xaneiro de 2024, no Auditorio de Vilagarcía de Arousa e no Auditorio da Galiza, en Santiago de Compostela, respectivamente. Nesta nova produción semiescenificada de ADOC, participan a Banda de Música Municipal de Santiago de Compostela, baixo a dirección musical de David Fiuza, o Coro Asociación Liceo de Vilagarcía de Arousa, dirixido por Josefa Dorado Soto, e a formación Antiguos Tunos de Santiago. Os solistas serán Patricia Rodríguez Rico (soprano), Gabriel Alonso (barítono) e Diego Neira (tenor), nos principais roles. A dirección escénica está asinada por José Álvarez. Ramón Otero Pedrayo, derradeiro presidente do Seminario de Estudos Galegos A zarzuela galega O "apropóseto líreco-dramáteco en dous autos e sete cuadros", titulado ¡Non máis emigración!, de Ramón Armada Teixeiro, con música de Felisindo Rego, foi, até onde se sabe, a primeira zarzuela galega da historia. Foi estreada o 10 de abril de 1886, no Teatro Tacón da Habana, cun amplo elenco de intérpretes e coa intervención do coro Ecos de Galicia, e recreaba a "realidade da miseria nas aldeas e a necesidade de emigrar". Esta obra proporcionou un modelo que seguiron outros autores e, durante a ditadura de Primo de Rivera -empeñado en borrar os sinais de identidade de Catalunya, Euskal Herria e a Galiza-, os coros galegos, orientados polas Irmandades da Fala, fixeron popular o xénero da zarzuela galega, que non difería moito das obras compostas, por exemplo, en Catalunya e Valencia. O apoio dos nacionalistas foi inmediato: en 1923, A Nosa Terra, o voceiro das Irmandades, definía Entre o deber e o querer, obra lírica de Xesús González e Faustino del Río con libreto de Galo Salinas como un "feliz intento de encamiñar o noso teatro neste senso, que pode ser de gran importancia se os coros rexionaes acertan á ver a súa orientación na zarzuela, na opereta, nos grandes conxuntos artísticos". Construción identitaria Amigos da Ópera de Santiago de Compostela leva uns anos traballando pola inclusión da ópera en galego nas programacións culturais do país, e pola recuperación do patrimonio lírico-musical: o ano pasado, por exemplo, puxo en escena unha das zarzuelas máis célebres de entre as que se estrearon na época das Irmandades, A lenda de Montelongo, con libreto de Manuel Rey Posse e Juan Buhígas e música de Bernardo del Río. Naquela ocasión, como agora, ADOC contou co asesoramennto do musicólogo Javier Jurado Luque, cuxa tese de doutoramento versaba sobre a zarzuela galega e que é o responsábel da recente edición do texto de Otero Pedrayo para Miñatos de vran (Galaxia, 2022). Ramón Otero Pedrayo e Francisco Fernández del Riego: achegas á enteireza dunha amizade fraternal Segundo Jurado, o xénero "converteuse nun espectáculo multidisciplinar, no que participaron artistas e intelectuais de moi diversa índole e de diversos sectores do galeguismo, dende os máis moderados até sectores da esquerda. Desta forma, a zarzuela contribuíu, en maior medida que o resto de manifestacións musicais, á construción identitaria do que é autenticamente galego, mentres que as obras en castelán ofrecían a visión do tópico, asumido ou non como galego pola poboación da Galiza, e si, maioritariamente pola do resto do Estado español". As corais, mantén Jurado, chegaron a exercer unha poderosa influencia cultural e desenvolveron un activo papel na conformación e evolución do pensamento nacionalista. Os artífices das Irmandades atoparon nos coros populares e no xénero da zarzuela un medio de expresión cultural e ideolóxico. A importancia da lingua A zarzuela Miñatos de vran, igual que outras obras do mestre Vide, contén motivos populares do folclore galego. Foi creada cunha finalidade pedagóxica para as distintas agrupacións artísticas que dirixiu no Centro Galego da Habana. A acción desenvólvese nunha vila galega de pescadores e labradores no noroeste da Galiza, posibelmente inspirada en Ribeira, lugar de vacacións para os señoritos (os "miñatos"), e nas rúas de Santiago onde van estudar os señoritos da vila. Narra, como acontece en moitas obras do xénero zarzuelístico e operístico, a difícil historia de amor dun mariñeiro, Manuel, namorado en segredo da bela Maripepa, tamén pretendida por Carlitos, veraneante madrileño, e por Eduardo, señorito da vila e estudante de medicina. Publícase o epistolario entre Carvalho Calero e Otero Pedrayo A estrutura, en tres actos, ten por distintos escenarios un pobo galego pesqueiro, no primeiro e terceiro acto. O segundo acto ten lugar nunha rúa con soportais e nunha taberna clásica, en Santiago de Compostela. A parte musical contén preludios, coros, romanzas, dúos, coplas, interpretadas polos solistas principais, o coro e a tuna. O texto alterna habilmente o castelán e o galego, para reflectir con fidelidade os diferentes rexistros das personaxes. Jurado destaca a importancia que se lle dá ao "emprego do idioma e a chamada de atención sobre a situación de diglosia relacionada co contexto social: se os mariñeiros falan galego, os señoritos Eduardo e Celiña fano en castelán (sendo galegos) igual que o madrileño Carlitos; ademais, Faneco emprega unha variedade dialectal". Os mundos dramáticos de Otero "No texto hai moitos elementos da maneira que tiña Otero de construír os seus mundos dramáticos, neste caso poñendo en valor as esencias da cultura, como os nomes e as falas das xentes, ou os costumes e ritos da sociabilidade mariñeira, para presentar unha Galiza primixenia cun arrecendo máxico e moito saber popular", escribía o estudoso do teatro, Manuel Vieites a propósito da edición do libreto de Miñatos de vran da man de Galaxia.