2000-2022: traballo e riqueza

Agora que no pasado ano 2022 xa case recuperamos o nivel de produción que tiñamos antes da pandemia pode ser boa ocasión para ver no que levamos de século (2000-2022) como evolucionou a creación de riqueza que mide o PIB e o traballo que se precisa para conseguilo en Galicia. Cos datos do IGE, e tal como se observa na gráfica, a produción de riqueza (o PIB real, descontada a inflación) entre o 2000-2022 ten aumentado un 30%, aínda que para facelo posible observamos que as horas traballadas teñen mesmo diminuído un 10%. En boa parte do pasado século XX, cando algo así sucedía, polo menos íase reducindo a xornada laboral media semanal nunha tendencia que, de ter continuado, teríanos permitido unha xornada de 26 horas á semana, como razoo nas páxinas 47 e seguintes do meu ensaio Trabajo y capital en el siglo XXI, Servizo de Publicacións da Universidade de Vigo, 2022), agora en acceso aberto aquí. Que medre o emprego a tempo parcial mentres a xornada laboral semanal está conxelada é unha vitoria neoliberal Xornada laboral Pero a realidade é que sendo un país a cada paso máis rico, aquela tendencia está paralizada dende hai 40 anos. Así, entre os anos 2000-2021 a xornada media habitual que no ano 2000 era aínda de 41 horas en Galicia pasou a 39 horas no ano 2020 (Eurostat), unha redución que non só é moi cativa para vinte anos, senón que segue moi lonxe daquelas 26 horas da tendencia secular no noso país. Redución cativa e por riba aparente. Explícome. Pois pode reducirse algo a xornada media de todos os traballadores tamén por unha causa imprevista: que medre o traballo a tempo parcial e diminúa o emprego a xornada completa. E ese é o caso para Galicia, porque os datos da Contabilidade Rexional do IGE dinnos que no que levamos de século caen algo estes últimos e medran moito os primeiros (xente moza sobre todo). Cando iso sucede explícanse dúas cousas problemáticas. A primeira, que aquela redución da xornada media (de 41 a 39 horas) débese ao maior peso do emprego a tempo parcial, mentres o emprego a tempo completo segue a facer as mesmas horas. A segunda é unha caste de milagre: pois traballándose menos horas totais no país os ocupados mesmo poden medrar un chisco si o fan a tempo parcial. Borrar o desemprego Que medre o emprego a tempo parcial, mentres a xornada laboral semanal está conxelada para unha maioría de traballadores a tempo completo, é tamén unha vitoria neoliberal sobre os traballadores. Pois, ben pola contra, trataríase de ter un traballo decente a tempo completo con xornadas cada vez máis reducidas (xa que o país produce máis riqueza con menos traballo), e non cada vez máis traballo non decente a tempo parcial. Como queira que temos 131.000 desempregados, esa posibilidade de redución da xornada laboral (que debera acompañar a ese PIB crecente con menos emprego) mataría dous paxaros dun tiro. Por unha banda melloraría o traballo a tempo completo dos ocupados (por exemplo pasando daquelas 39 horas a 30 horas, para nunha segunda volta ir cara ás 26) e por outra permitiría abrir probabilidades de emprego a todos os parados e mais á poboación inactiva en idade de traballar. Por non falar do regreso dos que tiveron que emigrar. Abonde dicir que para absorber todos os parados galegos en empregos a tempo completo abondaría cunha redución de unha hora diaria dos actuais ocupados. Xubilación Claro que aquela maior produción de riqueza con cada vez menos horas de traballo necesarias tamén podería un imaxinar que abrise oportunidades para traballar menos anos ao longo da vida. Que no só a xornada laboral minguase, senón que tamén o fixese a idade de xubilación. De novo a realidade nada ten que ver con esa posibilidade. Todo o contrario. Os datos (Eurostat) para o conxunto do Reino de España informan que de ter traballado 30 anos antes da xubilación en 2000 pasamos a traballar case 36 anos en 2021. Vai de seu que con esta tendencia lonxe de mellorar o tempo de ocio para os traballadores de máis idade empeorámolo e, o que aínda é peor, de paso poñemos un tapón que impide o relevo polos máis novos. Que así están en desemprego ou teñen que emigrar. O problema agrávase aínda máis cando os chamados expertos en reformas da Seguridade Social se empeñan en vender como unha evidencia que o sistema de pensións só se pode soster se se traballan máis anos. Como é posible soster tal cousa en países que a cada ano que pasa producen máis riqueza nacional con menos horas de traballo? Traballar máis (xornada, anos) cando somos quen de producir cada vez máis riqueza con menos traballo humano? Pois non, non queren caer da burra.