Universidades: preparadas, listas, xa!

Cada verán os medios de medio mundo recollen o resultado do ranking de universidades máis coñecido, o Academic Ranking of World Universities, chamado popularmente ranking de Xangai. No cumio adoita haber poucos cambios, pero a partir de aí todo está máis revolto. Este ano, por exemplo, a Universidade de Vigo ascende significativamente, e descendeu na mesma media a de Santiago de Compostela, que ocupou nos últimos anos lugares entre as 500 mellores universidades do mundo, o que se considera unha posición máis que digna. A Universidade da Coruña non aparece entre o primeiro milleiro de universidades, que é ata onde chega a lista publicada. É difícil cuestionar o valor de ter indicadores e análises sobre a calidade das universidades. Se medisen con fiabilidade o que fan as universidades, ou polo menos aquilo que é máis importante para que contribúan á súa misión, que consiste na mellora permanente da sociedade a través do coñecemento, sería fantástico. Trataríase non só dun exercicio obrigado de transparencia, senón que sería ademais de grande utilidade para a comunidade universitaria, os axentes de interese de cada institución e a sociedade no seu conxunto. O sistema universitario español e o galego non son unha excepción, están mal financiados se os comparamos co da maioría dos países europeos Pero non nos levemos a engano, medir a suposta calidade ou valía dunha universidade pola súa posición nunha destas clasificacións é como cualificar a un país só polo seu PIB. É dun reducionismo insultante, aínda que isto se faga e se dea por bo en xeral. No ranking de Xangai, por exemplo, a valoración está moi nesgada cara á investigación, en particular cara á produción científica, incluíndo algúns indicadores tan exclusivos como o número de premios Nobel e medallas Field formados nas aulas dunha universidade ou que están na súa nómina. Investigación e transferencia Na maior parte destas clasificacións a transferencia de resultados de investigación ou non aparece ou ten pouco peso, o mesmo que a calidade da formación. As infraestruturas dispoñibles e as condicións de traballo e estudo da comunidade universitaria ignóranse. Ademais, é frecuente que se usen valores absolutos e non se teñan en conta os recursos dos que dispoñen as universidades. Deste xeito, son imbatibles as universidades grandes ou moi ricas. Pero o sinxelo é resumilo todo nun único indicador e así ordenar sen máis as universidades baixo un criterio de suposta excelencia. Isto é o que ao final recollen os medios de comunicación e a sociedade entende, por inxusto e nesgado que resulte. Para garantir que estas clasificacións midan realmente a calidade e o impacto real das universidades, deberían terse en conta polo menos os seguintes criterios: utilizar múltiples factores, como fai o U-Multirank, incluíndo ademais criterios de sustentabilidade, calidade das infraestruturas, compromiso social… Ademais de facer unha valoración global, deberían focalizarse as análises nos distintos ámbitos ou áreas de especialización; é fundamental dispoñer os datos en aberto, para que poidan ser contrastados e, a partir deles, se poidan facer estudos máis intensivos e de evolución no tempo, ademais de propiciar a mellora continua do modelo de análise e dos indicadores considerados. Cuestión de prioridades En todo caso, non existen os milagres. Con algo menos de diñeiro, pero cunha xestión intelixente do mesmo, pódese facer tanto ou incluso algo máis. É o caso do sistema universitario portugués, en particular o da zona norte do noso país veciño –noutro artigo espero poder analizar a dispar evolución entre as universidades do Sistema Universitario de Galicia e ás da zona norte de Portugal–. Pero é imposible se se conta con moito menos diñeiro. O Sistema Universitario Español, e o galego non é unha excepción, está mal financiado se o comparamos co da maioría dos países europeos, e moi mal se o comparamos con aqueles que teñen universidades de excelencia, desas que aparecen nos primeiros cen postos das clasificacións; lugares que tanto ansiamos, a xulgar polos titulares de prensa cada curso académico. Iso si, recordemos que a práctica totalidade das universidades en España están transferidas ás comunidades autónomas, así que non busquemos esta vez no Estado a causa dos nosos males. Segundo a revista Forbes, o primeiro e o terceiro equipo de fútbol con máis valor do mundo son, respectivamente, o Real Madrid e o Barcelona. Non atoparán entre o centenar de universidades con máis orzamento do mundo a ningunha española. Ao final, case todo é cuestión de prioridades, e entre as nosas non parece que vaian por diante a educación e a investigación.