Treme a terra: os encoros e a actividade sísmica na Galiza

Días de movemento (sísmico) na Galiza. Nesta última semana rexistráronse tremores en concellos como Tordoia (na madrugada de onte), na comarca de Ordes, A Fonsagrada, na comarca do mesmo nome; A Merca e Vera, comarca de Terra de Celanova; ou Vilamarín, na de Valdeorras. Mais foi o de Taboada, na comarca de Chantada, o que maior actividade tivo: unha decena de terremotos entre o 21 e 24 de xullo, o de maior intensidade de 1,8 de magnitude. Non é raro que a terra trema en Taboada. Nunha área de poucos quilómetros cadrados entre os concellos de Taboada, Chantada e O Saviñao, as medicións do Instituto Xeográfico Nacional (IXN) rexistraron ao redor de 200 pequenos terremotos nos últimos anos. Nesta zona está o encoro de Belesar, cunha capacidade de máis de 650 hectómetros cúbicos, ocupa 2.000 hectáreas e ten unha profundidade máxima de 135 metros. Na actualidade, atópase a 49% da súa capacidade —14 puntos por baixo da media neste mes dos últimos 10 anos—. A presa de Belesar está construída sobre unha falla xeolóxica. O catedrático de Xeoloxía e profesor emérito da Universidade da Coruña Juan Ramón Vidal Romaní explica a Nós Diario que "daquela a esas cousas non se lles daba importancia, primaban outros intereses". Para el, si que existe unha sismicidade inducida —tremores da terra provocados pola acción humana e non polo movemento natural das placas tectónicas— deste encoro na contorna. E a actividade humana incide no risco de sismos? "Hai un exemplo claro, os encoros, resultado da colonización hidroeléctrica da Galiza. Se os enchemos a rebentar sobre unha zona de fractura e os baleiramos de forma rápida brusca, a terra treme", afirma. Juan Ramón Vidal Romaní, xeólogo: "O risco de tsunami tras un terremoto creceu coa entrada do mar na terra" "Hai unha concorrencia de sismos na zona, iso é indicativo. Cando baleiran ou enchen o encoro moi rápido, en grandes cantidades, iso ten consecuencias na codia, que baixa ou sobe", explica o xeólogo. E iso pode potenciar ou "estimular" a actividade sísmica. O de Belesar non é o único encoro construído sobre unha falla ou fractura xeolóxica. Vidal Romaní cita os das Pontes, na comarca do Eume, ou Meirama (Cerceda). Sería conveniente "pensar se non sería bo ir desmantelando os encoros xigantes situadas en sitios así", reflexiona. Neste sentido, considera que cumpriría seguir o exemplo de países como os Estados Unidos, "que están a reducir a capacidade dos encoros". "A influencia non é grave" Manuel Herrador, profesor da Escola de Técnica Superior de Enxeñaría da Universidade da Coruña, realizou a súa tese de doutoramento neste encoro, estudando o comportamento do formigón da estrutura da presa. Indica a este medio que "o baleirado e a chea de Belesar pode ter influencia sobre os rexistros sísmicos da zona, mais esta influencia non é grave". É máis un problema da sensibilidade dos aparatos de medida, indica, que da intensidade dos movementos. "Recibimos moitas más novas de movementos sísmicos [nesta área] do Instituto Xeográfico Nacional que da veciñanza", apunta. Herrador, ademais, indica que "hai un seguimento constante por parte da empresa e de centros de investigación" Un terremoto de magnitude 3,8 sacode a ría de Muros e Noia En 2002, varios xeólogos presentaron unha comunicación na que analizaban a actividade sísmica no noroeste da península Ibérica. Máis aló do gran foco do triángulo sísmico de Sarria-Triacastela-Becerreá, destacaban a zona de Taboada e xa apuntaban daquela a posibilidade de que o encoro de Belesar tivese a ver coa actividade sísmica. "Cabe destacar a localización de sismos sobre grandes estruturas xeolóxicas en áreas moi próximas a embalses, podendo tratarse dunha sismicidade inducida polos mesmos", indicaban. Fraga ocultou un informe O semanario A Nosa Terra foi o primeiro en facerse eco, en 1997, do vencello entre os encoros galegos e a actividade sísmica. Fontes deste medio apuntaban que o daquela presidente da Xunta da Galiza, Manuel Fraga, pedira un estudo que abordase esta cuestión, mais evitou que se dese a coñecer premendo os científicos que o elaboraran para "evitar que se relacionase a sismicidade inducida coa presa de Belesar". O que foi director de A Nosa Terra, o xornalista de Chantada Afonso Eiré, escribiu un libro sobre a historia da presa e as consecuencias que trouxo para a veciñanza da contorna, no que sinala que se notan eses movementos sísmicos de maneira máis ou menos habitual. Mais a sismicidade inducida non é o único risco asociado ao baleirado masivo dos encoros. Tamén están os prexuízos que causan a sectores como o marisqueiro. En rías como a de Arousa confrarías e agrupacións de mariscadoras denunciaron reiteradamente mortaldades de bivalvos consecuencia da brusca caída da salinidade en bancos marisqueiros derivada do baleirado de millóns de litros de auga doce a ríos que proceden de encoros e presas. A Galiza, terceira área da Península con maior risco A Galiza é, após a zona do sur e a costa mediterránea, a terceira zona con maior risco de terremotos na península Ibérica, segundo apunta Ramón Vidal Romaní. Na Galiza o terremoto máis importante rexistrouse o 22 de maio de 1997 ás 1.49 horas en Triacastela, comarca de Sarria: 5.1 na escala de Richter e nivel IV de intensidade. Rexistráronse danos materiais en numerosos inmóbeis e réplicas importantes nos días posteriores. Houbo outro sismo de maior magnitude, mais a súa orixe foi en pleno océano Atlántico. Foi en 28 de febreiro de 1969. Toda a Galiza tremeu entón cun movemento de 5.9. A sismicidade inducida é o fenómeno referido aos tremores de terra provocados pola acción humana e non polo movemento natural das placas tectónicas. Os encoros tamén teñen unha estreita relación de causalidade con este fenómeno, moi estudada a nivel internacional. As investigacións comezaron a cobrar relevancia na década dos 60, cando un grupo de científicos vencellou o terremoto de magnitude 6,6 que en 1967 arrasou a cidade india de Koynanagar e provocou 180 mortos coa chea da presa de Koyna, inaugurada uns meses atrás, nunha rexión na que nunca se rexistrara actividade sísmica significativa.