Saúde mental, suicidios e fracaso social

En 2021 (último ano do que se teñen datos consolidados) morreron en Galicia 32.853 persoas por causas diversas, delas, algo máis dun 10%, foi por causa do suicidio. É dicir, os suicidios remataron coa vida de 337 persoas en Galicia nese ano, practicamente, unha por día. Delas, 51 eran de Lugo, o que fai da provincia a que maior taxa de suicidios rexistra do Estado, con 15,61 mortes destas características por cada 100.000 habitantes. Atendendo aos datos desagregados por idade, obsérvase que o suicidio se converteu na principal causa de morte das persoas entre os 15 e os 29 anos, faixa na que supuxo o 22% do total, e un 19% entre as persoas de entre 30 e 39, acadando números próximos ás do cancro (un 23% para este grupo de idade). Como alertaron numerosas asociacións centradas na defensa da saúde mental, o aumento dos suicidios e intentos de suicidio acelerouse especialmente durante a pandemia da Covid-19. No conxunto do Estado, de acordo co estudo Evolución do suicidio en España neste milenio do Centro de Investigación Biomédica en Rede de Saúde Mental, un total de 4.003 persoas faleceron por suicidio no ano 2021, o que supón un incremento do 4,4% respecto a 2019, ano anterior á pandemia. O que explica que os suicidios se converteran na principal causa de morte externa. En 1897, Durkheim xa advertira da importancia das causas sociais e culturais no suicidio Cifras dunha magnitude tan preocupante que a comunidade científica trata de buscar respostas no vínculo entre a soidade non desexada, a exacerbación do individualismo e as tendencias suicidas. É dicir, entre as cuestións sociais e a práctica do suicidio que, hai máis de 120 anos, xa enunciara un dos pais da socioloxía, o francés Émile Durkheim. Causas sociais e culturais Coa súa obra clásica O Suicidio, publicado en 1897, foi un dos pioneiros en publicar un traballo sociolóxico do suicidio, chegando á innovadora conclusión de que o suicidio podería ter unha orixe en causas sociais e culturais en lugar de só ser consecuencia do temperamento individual. Naquel momento, Durkheim identificou tres tipos de suicidio: o egoísta, o altruísta e o anómico. De acordo coa súa clasificación, o egoísta prodúcese cando a persoa se sente illada e desconectada da sociedade; o altruísta prodúcese cando a persoa se sacrifica polo ben da sociedade; e o anómico cando hai unha falta de normas e valores sociais que proporcionen orientación e significado á vida. O sociólogo francés argumentou que as taxas de suicidio varían segundo a sociedade e a época, e que isto se debe a diferenzas na estrutura social e nos niveis de integración e regulación social. Así, por exemplo, as sociedades con altos niveis de integración social, como as sociedades relixiosas, terían taxas de suicidio máis baixas que as sociedades máis secularizadas. Algunha das críticas que suscitou este enfoque cualificárono como de demasiado determinista e de pasar por alto a relevancia dos factores psicolóxicos ou individuais no suicidio. Outras cuestionaron as súas categorías de suicidio, argumentando que non capturan a complexidade das motivacións que están detrás do suicidio. Prevención vs. imitación Aínda así, o seu traballo marcou un fito na comprensión do suicidio dende unha perspectiva social, ata o punto de que hoxe ningún estudo rigoroso pode pasar por alto a relevancia dos factores sociais á hora de analizar o benestar mental das persoas. Porén, é innegable que aínda hoxe existen numerosos tabús referidos a esta conduta. Dunha banda, polo temido efecto imitación (Efecto Werther) sinalado por algúns estudos iniciais e aos que hoxe se poden contrapoñer traballos máis recentes que conclúen que os medios de comunicación tamén poden ser beneficiosos para a promoción da vida e a prevención (Efecto Papaxeno). E doutra, porque a medición e a visibilización dos suicidios colócanos nun lugar incómodo, ese que nos recorda os nosos fracasos como sociedade. Como se dicía na fermosa película A vida dos outros, do director alemán Florian Henckel von Donnersmarck, na República Democrática Alemá, o inxente aparato estatístico do estado permitía saber as cifras de practicamente todo, mais nunca debías preguntar por cantas persoas se suicidaban, a mera pregunta, era motivo de sospeita. Preguntarnos os porqués, reflexionar colectivamente acerca da pegada da pandemia na saúde mental, mais tamén, a pegada do estilo de vida capitalista e individualista, a falta de expectativas ou as desigualdades económicas, así como esixir suficientes recursos públicos postos a disposición da saúde mental das persoas, deberan ser unha esixencia democrática.