Xullo

Por varias razóns, o mes de Xullo é ben significativo na historia da Galiza. Lembremos, en primeiro lugar, a data do falecemento de Rosalía de Castro, o 15 deste mes de 1885. Só 48 anos en corpo mortal viveu a grande escritora, e ben se pode afirmar –parafraseándomos o lapidario título de Castelao, Sempre en Galiza, apresentado (tamén en Xullo) en Buenos Aires en 1944, 59 anos após ela finar– que a vida da fundadora da literatura galega contemporánea (e non só) foi, de certo, sempre en Galiza. Todas as características que Umberto Eco apuña aos clásicos, no seu célebre estudo, son aplicábeis á nosa autora: sempre nos di algo, continúa a interpelarnos e a dialogar co noso presente, nunca acaba de dicer a súa obra, é obxecto continuo de novas e fascinantes descobertas, é vida e exemplo, en fin, para a actualidade e para un futuro onde ela debería caber (ser captada, lida e admirada na súa verdadeira profundidade, sentido e transcendencia) dun outro xeito ben diferente do actual. Todos os 15 de Xullo a Fundación homónima quere "desenterrar" Rosalía do encerro no Panteón Todos os 15 de Xullo, a Fundación homónima quer “desenterrala” do encerro dun Panteón onde xacen os seus restos mortais, na compaña de Fontán, Brañas, Cabanillas, Asorei, Castelao, en San Domingos de Bonaval, tan caro á súa vida e afectos. Traiamos ao recordo un seu poema de Cantares gallegos (1863), o que comeza cos versos da literatura popular “Airiños, airiños, aires, / airiños da miña terra; / airiños, airiños, aires, / airiños, levaime a ela”. A voz lírica, a dunha muller emigrada, suplícalles: “Si pronto non me levades, / ai!, morrerei de tristeza, / soia nunha terra estraña, / donde estraña me alomean, / donde todo canto miro / todo me dice: ‘Estranxeira!’”. 18 anos despois, o mesmo sentimento aflora, agora na voz da autora, no primeiro dos artigos da serie “Costumbres gallegas”, publicados en Los lunes del Imparcial, de Madrid. Neste artigo, a escritora evoca as terras de España que coñeceu, “fotografa” diferentes lugares e conclúe: “Sí, lo hemos visto, y aunque llena el alma de la suprema tristeza, la tristeza que nace en las soledades y en las ausencias, no por eso permanecemos ajenas a las emociones que despertaban en nuestra alma. Pero, ¡ay!, que bajos esos cielos y en esas villas, para mí extranjeras (subl. noso), fue donde aprendí a conocer la hermosura de mi país y a amar con amor interminable esta dichosa patria mía, de las cual nunca diremos bastante sus hijos los bienes que le debemos”. “Amor interminable”. O que profesou Castelao á nosa nación, á nosa patria, en toda a súa vida (tamén non longa), obra artística e de pensamento e dedicación política. O amado compatriota noso veu a este mundo seis meses despois de morta Rosalía de Castro. É, con efeito, o seu “relevo”, nesa diarquía cordial (Carvalho Calero dixit) que reina no sentimento e no pensamento das galegas e galegos que teimamos en nos definir como tais, no ronsel de tan magnos predecesores. Tamén un 15 de Xullo, mais do ano 1936, Castelao, na compaña de Ossorio-Tafall, Ánxel Casal, María Miramontes, deputados no Congreso e outras personalidades galegas, entrega, en Madrid, ao presidente desta Cámara, Diego Martínez Barrio, o texto do Estatuto plebiscitado o 28 de Xuño. Castelao osma a traxedia que axiña se desataría. Non podería voltar fisicamente á súa terra endexamais, mais, como dixemos, ficou sempre en Galiza. A Galiza consciente de o ser non finou coa súa morte en 1950. 18 anos despois, o 25 de Xullo, na máis crúa represión, a patria galega é proclamada de novo na Ferradura compostelana por parte de elementos vinculados á Unión do Povo Galego, fundada en 1964, enarborando como bandeira precisamente Castelao. No rexime que sucede á ditadura, non foi doado en absoluto conquistar o dereito de entrarmos no núcleo histórico de Santiago de Compostela. Aínda somos moitos as e os que lembramos a terríbel represión policial do ano 1983, xusto un ano despois de se producir a alternancia no goberno español, a cargo do primeiro do PSOE. 40 anos despois E aquí estamos, 40 anos despois. Lembrándomos, con Rosalía de Castro e con Castelao, que non renunciamos á patria galega; que, como lembraba Bautista Álvarez, na vida podemos confundir moitas cousas, mais confundirnos de patria é grave. Esta nosa patria, non admitida pola Constitución española vixente, é a que determina a existencia do nacionalismo galego actual. A súa concreción política non é un tertium quid, con eleicións ou sen elas. É a expresión da existencia proclamada, reclamada e aclamada da Galiza como povo distinto (Murguía dixit) e dos dereitos e deberes que tal condición nos impón. Máis unha vez, relembrarémolo o próximo 25 de Xullo.