Juan José Nieto Roig: "Da evolución da Covid aprendemos moito de cara a futuras epidemias"

Aproximacións interdisciplinarias e ciencia integral na loita contra a Covid-19 e futuras epidemias. É o título do traballo galardoado pola Real Academia Nacional de Medicina. De que trata?

Trátase dunha recompilación de distintos aspectos para loitar contra a pandemia da Covid desde distintos ámbitos: a biomatemática, a física, a economía, por suposto desde as ciencias biolóxicas e biomédicas, a medicina... A loita ten que ser global e interdisciplinar. É a tese do traballo, que salienta diferentes formas de combater a pandemia desde todas as ciencias.
 
Como matemático, que supuxo para vostede recibir este recoñecemento?

De entrada, unha alegría moi grande, tamén porque entra dentro do inesperado. Que a Real Academia de Medicina distinga o traballo dun matemático non é o habitual.

Cal foi a maior contribución das matemáticas á loita contra o coronavirus?

Na súa orixe foi a modelización da epidemia a través de sistemas dinámicos clásicos. Pero xa desde o principio tivemos que adaptarnos á súa evolución. Incorporamos a figura dos superprodagadores, a aparición de novas variantes, a chegada das vacinas. A estratexia óptima de vacinación é unha cuestión moi importante  que ten que ver coa protección da poboación, mais tamén cun uso eficaz dos recursos.

Agora mesmo, durante a sexta vaga, hai moitas persoas infectadas con síntomas leves. A cobertura vacinal da poboación é moi alta e a porcentaxe de enfermos graves é moito menor. Pero ter en conta a cantidade de doentes que necesitará ingreso ou coidados críticos segue a ser moi importante. Mais tamén o número de persoas que non poden ir traballar, o número de crianzas que teñen que quedar na casa. As consecuencias económicas e en termos de coidados son moi complexas. 

A súa achega como investigador foi mudando co propio virus.

Ao comezo o fundamental era saber como ía evolucionar o número de infectados e hospitalizados. Non tiñamos máis información. Xa na segunda e na terceira onda empezamos a ver que factores influían na propagación do virus: factores ambientais, de idade, de xénero... Toda unha casuística que aínda tratamos de desentrañar, capaz de explicar cales son os factores decisivos para que unha persoa se infecte ou non.

Onde centra agora mesmo o seu interese arredor da Covid?

Tratamos de ver como evolucionan as infeccións, pero é máis difícil porque as medidas están cambiando continuamente e conviven distintas variantes. Tamén estamos desenvolvendo o que se chama un xemelgo dixital para estudar a evolución da epidemia da Covid. Un xemelgo dixital é como unha execución dixital do que acontece na realidade, algo que xa se emprega para o seguimento de barcos ou avións. Envían datos en tempo real ao xemelgo dixital, que fai simulacións e prevé o que pode pasar, de forma que permite corrixir a súa traxectoria para seguir o rumbo que un desexa.  Iso é que estamos a facer: desenvolver algúns deses métodos para o seguimento desta pandemia.

As matemáticas demostraron que ademais de facer predicións tamén poden servir á prevención.

Desgraciadamente a Covid fixo que lle dedicásemos moi tempo. Da súa evolución e do seu comportamento aprendemos moitas cousas que poden ser útiles no futuro. De feito, parte do noso interese tamén se centra en adaptar os modelos que se axustan a esta pandemia a outras que poidan xurdir. Hai que telos presentes para futuras variantes e mesmo para epidemias doutra natureza, a sabendas de que chegado o caso, teremos que seguir aprendendo.

Xa traballaran con outras epidemias no pasado?

En 2013 e 2014 traballamos co gromo de ébola que se deu en África. Utilizamos unha serie de modelos para ver como evolucionaba e no seu momento fixemos unha serie de predicións que foron bastante correctas.

Axudou a Covid a un recoñecemento especial das matemáticas?

Na era do bigdata puxo de manifesto que non é tan doado procesar tanta información como xerou a pandemia e utilizala para tomar as medidas adecuadas. Con todo, a ciencia non é individual. Precisa equipos interdisciplinares formados por médicos, biólogos, farmacéuticos, pero tamén por expertos en datos, matemáticas, física, climatoloxía. 

Chegou a Covid ás aulas de matemáticas para explicar os contidos da materia?

Hai problemas moi sinxelos que se poden propor nas escolas para ver como evolucionan as infeccións ou o número de virus, que segue unha lei moi sinxela. E hainos máis complexos, que xa teño compartido co alumnado do último curso do grao de Matemáticas.

Investigación, un investimento esencial

Juan José Nieto Roig, membro do Centro de Investigación e Tecnoloxía Matemática da Galiza, asegura, tras dous anos de pandemia, que a Covid-19 contribuíu a naturalizar a importancia da ciencia. "Todo o mundo o di e parece que todos somos mais conscientes de que a ciencia é importante, pero dáme a impresión de que non se están a tomar as medidas pertinentes. Onde está o centro estatal de epidemioloxía para estudar esta e outras epidemias futuras? Eu non o vexo e parece obvio", asevera.

Tamén pon o foco na investigación e no investimento que recibe. "Formar o persoal investigador custa moito tempo e diñeiro. É certo que ás veces a investigación básica non ten resultados inmediatos pero é evidente que é esencial. É un investimento necesario a longo prazo", conclúe.