O futuro da Atención Primaria, en xogo

A situación da Atención Primaria é crítica. O diagnóstico parte da Plataforma SOS Sanidade Pública, integrada por organizacións políticas, profesionais, sindicais, cidadás, e de usuarias do sistema galego de saúde. "Despois das tremendas carencias que sufriu este servizo tras a crise económica de 2008, consecuencia das políticas de recortes de orzamentos, persoal e equipamento aplicadas polos sucesivos Gobernos de Alberto Núñez Feixoo, a estratexia da Xunta para afrontar a pandemia da Covid-19 non fixo máis que agravar a situación", explica Manuel Martín en declaracións a Nós Diario. A estratexia da Xunta para afrontar a pandemia da Covid-19 non fixo máis que agravar a situación da Atención Prmaria Segundo o portavoz de SOS Sanidade Pública, a estratexia da Administración galega para frear o avance do novo coronavirus baseouse "no feche da actividade dos centros de saúde co argumento de evitar posíbeis contaxios". A actividade da Atención Primaria viuse limitada. "Quedou reducida fundamentalmente á consulta telefónica, tamén nos Puntos de Atención Continuada", dificultando o acceso das usuarias aos centros e aos profesionais da saúde que mellor coñecen a súa historia clínica, persoal e social. Sobrecarga asistencial "A día de hoxe seguimos vendo esperas físicas, na rúa, mais tamén se dan demoras na atención ás pacientes das que non se ofrecen tantos detalles" recalca Martín. Refírese ás listas de espera da Atención Primaria, que afectan tanto ás consultan telefónicas como presenciais. "O colectivo médico comeza o día sempre coas axendas completas. Facemos o posíbel para evitar as listas de agarda, pero debido ao aumento da demanda é inevitábel en moitas ocasións" asegura Esther Mato, xefa de servizo do centro de saúde Monte Alto da Coruña. O aumento da taxa de positividade fai prever unha sobrecarga engadida da Atención Primaria "Desde a ponte de decembro observamos un incremento notábel da demanda por parte das uasuarias. Dunha banda, relacionada co coronavirus, o contacto estreito con casos positivos e a petición de PCR. Doutra, relacionada coa patoloxía respiratoria, que vai a máis despois dun outono moi benévolo. Entón as infeccións víricas diminuíron, pero agora comezan a agramar outras complicación que nos obrigan afinar o diagnóstico e que auguran un inverno longo", asevera Mato. O aumento da taxa de positividade fai prever unha sobrecarga engadida. "O persoal co que contamos é insuficiente e non se substitúe. Uns acabamos suplindo as ausencias dos outros, facéndonos cargo das súas axendas, que poden comezar con 30 citas e acabar perto das 50". Boa parte do traballo diario da Atención Primaria recae na enfermaría, que vén de asumir a execución do plan de vacinación contra o coronavirus É o máis habitual, incide Esther Mato, quen recoñece o cansazo do persoal médico e, en especial, a saturación do persoal de enfermaría. "O esforzo que están facendo é brutal, dentro e fóra dos centros de saúde. Boa parte do traballo diario da Atención Primaria recae na enfermaría: analíticas, curas, control de doentes crónicos. E agora acaban de asumir a execución do plan de vacinación contra o coronavirus", recalca. O colectivo de enfermaría é un dos máis castigados pola inestabilidade e a precariedade laboral. "Pero é un dos valores fundamentais desta crise sanitaria e merece un trato diferente mais unha mellor dotación económica polo labor que vén de emprender, que o Sergas lles compensa unicamente con 500 euros brutos". Atención integral da saúde As profesionais da Atención Primaria defenden a restitución dun servizo esencial dentro do sistema público de saúde. O actual modelo de medicina familiar e comunitaria, destacou Manuel Martín na súa comparecencia no Parlamento galego, no marco da comisión non permanente para a reactivación económica, social e cultural da Galiza, supuxo "unha revolución dentro da medicina xeral ao incorporar a especialización e o traballo en equipo multidisciplinar, ademais dunha concepción integral da saúde que inclúe a promoción, a prevención, a curación e a rehabilitación" correcta dos doentes. Un obxectivo frustrado polo desmantelamento da Atención Primaria agravado pola Covid, sinala o voceiro de SOS Sanidade Pública a este xornal. "A Atención Primaria baséase no contacto directo ente o persoal sanitario a poboación. O feche de actividade e os atrasos rompen ese contacto, que fai desaparecer a principal función deste servizo: a prevención e o diagnóstico temperá, o coidado e a promoción da saúde". Malia cubrir máis de 80% da actividade do sistema sanitario público, recibe só 12% do gasto sanitario total Neste sentido, destaca, hai moitas enfermidades crónica que se deixaron de seguir e outras moitas que non se están a detectar. "Estamos a perder o coidado integral e continuado, o fundamento da Atención Primaria", afirma Manuel Martín, quen sinal dous grandes riscos de se consolidar esta tendencia. "Dunha banda, a externalización da asistencia sanitaria. Cando non se dá unha atención primaria da saúde en tempo e forma, a xente recorre á privada, que pode acabar entrando no nivel máis básico. Doutra, a marxinación da Atención Primaria dentro do sistema público, paralizado tamén a nivel hospitalario, con listas de agardas que a Administración insiste en agochar". Desde SOS Sanidade Pública sinalan, ademais, a escaseza de gasto e persoal que acompaña desde hai máis dunha década o declive da Atención Primaria. O primeiro nivel da asistencia sanitaria só recibe 12% do gasto sanitario O gasto prevista polo Goberno galego para a Atención Primaria é "moi baixo", apunta Martín. "Malia cubrir máis de 80% da actividade do sistema sanitario público, recibe só 12% do gasto sanitario total. E non só non creceu nos últimos anos, senón que diminuíu, polo que se deixou de facer fronte a déficits sanitarios que agora estamos constatando, concello a concello". A irmá pobre "A Atención Primaria segue a ser a irmá pobre do sistema sanitario, malia que por aquí pasa o cen por cento das usuarias, ben antes de acudir ao especialista ben despois. Todo proceso patolóxico pasa pola Atención Primaria, que sumou a pandemia ás dificultades que xa arrastraba de vello", comenta Xosé María Dios, portavoz da Asociación Galega para a Defensa da Sanidade Pública e médico especialista de Atención Primaria no concello de Outes. Dios bota en falta as melloras que vén reclamando desde hai anos, e a falta de iniciativa de quen ten capacidade para levalas a cabo. "Á estas alturas ninguén pon en dúbida o esforzo dos profesionais, que son quen sosteñen a Atención Primaria, mais si hai quen cuestiona se se están poñendo os médicos e as enfermeiras necesaria, se se está informatizando o rural como é debido para conectar os pacientes cos centros de saúde, se se está acabando de veras coa precariedade laboral, cantas son as prazas reais vacantes, por que se seguen fechando centros de saúde? Non se pode dicir que todo pasa pola Atención Primaria cando non recibe orzamento nin recursos", conclúe. Un novo modelo para a reforma da Primaria En abril de 2019 o Servizo Galego de Saúde acordou a creación do Consello Técnico de Atención Primaria, un organismo que se constituíu meses máis tarde para comezar a definir un plan consensuado para a reforma da Atención Primaria. "Viñamos de convocar unha folga en todo o servizo como consecuencia dos recortes e da deterioración que acusaba. Entón reivindicabamos a apertura dunha mesa de diálogo coa Administración, que en menos de 24 horas aceptou a nosa demanda, dando lugar ao Consello Técnico de Atención Primaria da Galiza", lembra Xosé María Dios. Foi, polo tanto, o resultado da rebelión e da presión do persoal sanitario. "O formato escollido non era o que máis nos gustaba. A Xunta creou 16 comisións de traballo nas que participamos máis de 200 persoas. Profesionais, sindicatos, grupos parlamentarios, sociedades científicas... Todas as organización fomos chamadas a participar" e a contribuír a un proceso que se estendeu durante varios meses co fin de achegar conclusións e propostas de cara á consolidación dun novo modelo de Atención Primaria e mellorar a calidade asistencial. "Cada estamento profesional contou co seu propio grupo de discusión". Médicas, enfermeiras, matronas, traballadoras sociais, fisoterapeutas, logopedas, persoal administrativo; ademais doutras destinadas a mellorar a relación da atención primaria e hospitalaria, a intervención comunitaria ou a burocracia. Reactivación "Traballamos moi duro até pór por escrito as conclusión fundamentais que lle entregamos ao Sergas a finais do ano pasado, das que non volvemos saber máis", afirma Dios. Porén, un ano despois, o xerente do Sergas, José Flores, vén de convocar para o 21 de xaneiro unha nova xuntanza do Consello Técnico. Cómpre ampliar o orzamento até 25% do gasto sanitario, acabar coa precariedade laboral e recuperar unha xerencia propia para a Atención Primaria "A situación está mal pero pódese mellorar", advirte Xosé María Dios. "Temos que ser optimistas. Igual non se dan conta pero desde a Administración fixeron algo moi importante. Se deciden atender esas conclusións teríamos un modelo consensuado, sólido e aberto a futuras actualizacións onde se pide ampliar o orzamento até 25% e como acabar coa precariedade en todos os sectores, como combater a sobrecarga, a necesidade de equipos especializados: psicólogos clínicos logopedas, de recuperar os consellos de saúde e a participación cidadá e unha xerencia propia".