David Posada: "O importante é estar preparado para detectar unha variante preocupante"

Epicovigal dispón de mostras do coronavirus que circulou pola Galiza desde o mes de marzo. Que información nova pode achegar a epidemioloxía xenómica sobre o virus da primeira vaga?

Certezas, poucas, porque cando se fala do pasado, non existen. Primeiro porque nós traballamos con mostras do virus, non con todos os virus, e iso engade incertezas. Temos que recorrer a modelos probabilísticos, matemáticos e preditivos para entender, por exemplo, cando entrou o virus na Galiza, cantas veces, por onde, procedente de que territorios, como se moveu. Son algunhas das respostas que nos vai ofrecer o estudo do xenoma a partir de técnicas de filoxenia.

Dalgunha maneira permitirá reconstruír o periplo do virus e a súa evolución desde o inicio.

E poñela en relación con outros acontecementos ligados á pandemia. A circulación do virus foi a mesma o ano pasado antes e despois do uso obrigatorio da máscara? Mudou cando se introduciron as restricións de mobilidade máis duras? Iso é o que queremos saber: que pasou no tempo e no espazo, e en que medida se seguiu fortalecendo a diversidade xenómica ao tempo que mudaban as medidas de saúde pública.

Para chegar a entender mellor a historia do virus na Galiza.

E a súa xenealoxía. Este proxecto está interesado en saber exclusivamente que pasou na Galiza. Existen proxectos idénticos, centos deles, en distintas rexións a diferentes escalas para tratar de saber como foi a súa evolución noutros territorios. En España, en Europa, nos EUA. E todos teñen sentido.
Isto é epidemioloxía. Epidemioloxía xenómica. En vez de preguntarlle ás persoas que fixeron, que avión colleron, se foron a unha festa de aniversario ou a un concerto, falamos co virus interrogando o seu xenoma, estudando as súas mutacións, porque nesas mudanzas queda rexistrada a súa historia. Chegar a coñecela é o obxectivo do estudo do pasado.

Ao que suman unha segunda liña de traballo: a monitorización do virus en tempo real.

Si, de aquí a final de ano aspiramos a facer unha vixilancia activa do que vai pasando mes a mes. E para iso o primeiro foi traballar nos protocolos necesarios para facer a secuenciación do xenoma. Tecnicamente o proceso non é complexo, pero é longo, normalmente uns sete días. Leva tempo pero faise e sae ben. Non falla.

En principio, aspiramos a facer un cento de xenomas cada catro semanas. Non é o óptimo pero é o mellor que podemos facer cos cartos e o persoal dispoñíbel, co obxectivo de saber que variantes do virus están a circular en cada momento e detectar cando aparece unha nova, preocupante desde o punto de vista da saúde pública. Hai que ter en conta que do virus hai miles de variantes, porque mutar é parte da súa condición natural. Pero só algunhas son preocupantes , porque fan que o virus se comporte dunha forma mais problemática para as persoas. Por exemplo, que contaxie máis, que sexa capaz de entrar mellor nas células, con menos partículas e a máis distancia, que se transmita mellor, máis rápido -que é o que parece suceder coa variante británica-.

Tamén se pode dar o caso de variantes máis patolóxicas, que aumenten a severidade da doenza, que causen máis dano e eleven a taxa de mortalidade dos paciente infectados. Disto non hai nada demostrado pero hai sospeitas de que algunha pode provocar este dano engadido. Entón, ademais, habería que poñer estas novas variantes en relación coas vacinas para saber se poderían chegar a escapar dos seus efectos. Nunca de maneira completa, pero si reducir a súa eficacia.

O importante aquí é chegar a anticiparse.

De aparecer uha variante preocupante, o importante é estar preparado para detectala a tempo, antes de que sexa a variante dominante, para facilitar a toma de decisións e a adopción de  medidas concretas destinadas a frear a súa transmisión. 

Cando hai vixilancia, como sucede no Reino Unido, que leva máis dun ano secuenciando o virus e uns 300.000 xenomas analizados, a capacidade de observación e detección é moi alta. A vixilancia periódica permite ver se aumenta a frecuencia dunha variante ou se aparece en varios sitios de forma independente e simultánea, o que indicaría que o virus se está adaptando. Se de súpeto a frecuencia explota, pode advertir que é máis contaxiosa. A capacidade de vixiar permite detectar cambios. Se ti non secuencias o xenoma nunca saberás que variantes circulan, se aumentan ou non. Estarías en desvantaxe á hora de tomar decisións asimétricas. 

Nos aspiramos a aprender do que sucede na Galiza a partir do estudo do xenoma. Ciencia aberta e accesíbel en tempo real. Os resultados son públicos e pódense consultar na web de Epicovigal.

Epidemioloxía xenómica na Galiza

Epicovigal é un consorcio no que participan membros de equipos de investigación das tres universidades galegas e dos servizos de microbioloxía das sete áreas sanitarias da Galiza. En marzo de 2020, coincidindo coa chegada do SARS-CoV-2 e a declaración da pandemia da Covid-19 comezaron a definir o proxecto que busca desenvolver unha plataforma xenómica para o estudo da epidemioloxía molecular do novo coronavirus na Galiza e obter información útil para a toma de decisións a nivel local e territorial.

"A finais do verán pasado logramos os cartos necesarios, así que o proxecto botou a andar oficialmente no mes de setembro. Desde entón o que fixemos foi reunir perto de 2.500 mostras procedentes dos distintos hospitais. Agora toca secuenciar o xenoma desas mostras de virus presentes desde marzo e ao mesmo tempo, o xenoma dos virus que xorden cada mes".