Dúbida política e sanitaria: Como controlar a pandemia tras o estado de alarma?

O Goberno do Estado non vai dar marcha atrás. Non haberá prórroga do estado do alarma, que, segundo o previsto, rematará na medianoite do 9 de maio. A partir dese día, as medidas restritivas estabelecidas ao amparo desta norma -o toque de recoller, os feches perimetrais das autonomías e a limitación da permanencia de grupos de persoas en espazos públicos e privados- perden validez. A resposta quedará en mans dos Gobernos territoriais, que deberán buscar o amparo da xustiza cando queiran estabelecer medidas concretas motivadas polas condicións sanitarias sempre que impliquen unha restrición dos dereitos fundamentais. Porén o debate é máis extenso. E ten que ver co efecto xurídico provocado polo estado de alarma como instrumento legal excepcional para facerlle fronte á pandemia da Covid-19, coas posibilidades que ofrece o conxunto de normas ordinarias en materia sanitaria e de saúde pública a este respecto e coa cobertura legal que van atopar as comunidades autónomas nese marco lexislativo para adoptar medidas de control e prevención do novo coronavirus. Fin do estado de alarma O efecto fundamental da fin do estado de alarma, sinala o profesor titular de Dereito Administrativo e Secretario Xeral da Universidade da Coruña Carlos Aymerich, é "que as medidas que agora están penduradas desa percha deixarán de estar en vigor". De querer adoptalas de novo, habería que facelo a través de decisións específicas "amparadas xa non no decreto de estado de alarma senón na lexislación xeral en materia de saúde pública; nomeadamente na lei xeral de sanidade, na lei xeral de saúde pública e, moi en especial, na lei orgánica de medidas especiais en materia de saúde pública". Esta última, aclara, é a que habilita as autoridades sanitarias, neste caso as comunidades autónomas, a aprobar solucións que poderían dar cobertura ao toque de recoller, a fechamentos territoriais e mesmo a confinamentos puntuais. "A diferenza do estado de alarma, esas medidas terían que ser autorizadas caso a caso pola xustiza contencioso administrativa. E aí veñen os problemas, como xa vimos que aconteceu en Euskadi ou Castela León, e mesmo con relación ao exercicio do dereito de reunión". A lexislación sanitaria actual dá marxe de actuación suficiente para afrontar a pandemia a partir do 9 de maio Aymerich apunta tres decisións xudiciais que se produciron durante o estado de alarma e que supuxeron a reapertura dos bares en Euskadi contra a decisión do Goberno vasco, a anulación do toque de recoller imposto polo Goberno de Castela e León e a prohibición das concentracións previstas en Madrid con motivo do 8-M. Un "activismo xudicial", cualifica Alba Nogueira, catedrática e profesora de Dereito Administrativo da Universidade de Santiago de Compostela que "non se soluciona con medidas de excepción e centralistas" como o estado de alarma, que "foi enfocado, sobre todo en marzo de 2020, desde unha perspectiva de absoluta recentralización das competencias". Nogueira considera que a lexislación sanitaria actual dá marxe de actuación suficiente para afrontar a pandemia a partir do 9 de maio. "Eu desde o principio creo que non era necesario declarar o estado de alarma, unha medida de carácter moi excepcional que altera os dereitos fundamentais de forma total, cun control parlamentario escaso e moi puntual, xa que non permite unha supervisión xudicial posterior de cada medida". Neste sentido, defende, a lexislación vixente proporcionaba capacidade suficiente para adoptar "confinamentos ou feches perimetrais" de acordo coas necesidade epidemiolóxicas. "A única medida que pode ofrecer discusión é o toque de recoller, que xa foi avalada polo Tribunal Superior de Xustiza de Valencia -en outubro de 2020, antes da entrada en vigor do segundo estado de alarma-, mais non creo que hoxe en día sexa necesario nin sexa unha medida proporcional", advirte, xa que unha boa parte das restricións de mobilidade se poden conseguir mediante a alteración dos horarios de feche da actividade comercial e da hostalaría. Medidas especiais en materia de saúde pública A partir do domingo, a norma de referencia para os Gobernos territoriais será a lei orgánica de medidas especiais en materia de saúde pública, un texto que Alba Nogueira considera válido e suficiente malia ser pouco preciso. "Foi útil cando a Generalitat de Catalunya confinou Igualada e outras tres poboacións da comarca da Anoia e foino tamén nos meses de verán", asegura, polo que considera inxustificado seguir pedindo unha declaración de estado de alarma, restritiva dos dereitos fundamentais. A lei orgánica de medidas especiais en materia de saúde pública, de 1986, é unha norma xenérica que habilita determinadas medidas de control e prevención, mais de forma limitada. As comunidades autónomas son competentes en materia de saúde pero non teñen competencia para lexislar, o cal é un contrasentido "As comunidades autónomas, segundo a interpretación do Tribunal Constitucional, non poden lexislar en materia de saúde pública. Non poderían estabelecer regras xerais a través dunha lei, só adoptar certas medidas, caso a caso, cando existan razóns urxentes de carácter sanitario", sinala Carlos Aymerich, e sempre avaladas pola xustiza cando supoñan unha limitación dos dereitos fundamentais de acordo coa reforma da lei da xurisdición contencioso administrativa. Calquera medida que os territorios propoñan e afecte á liberdade de reunión, de empresa, ou ao dereito á propia integridade física debe estar xustificada e responder a un triplo test, engade o profesor da UDC, "de necesidade, adecuación e proporcionalidade. É dicir se é adecuada para a súa finalidade, se é necesaria, habendo outra igualmente eficaz e menos lesiva cos dereitos fundamentais, e se compensa protexer nos termos que se propoñen o ben xurídico que sexa co sacrificio que implica". Para Alba Nogueira a reforma da lei da xurisdición contenciosa foi "un erro" na medida en que agora todas as medidas necesitan ratificación xudicial, non só no caso dunha execución forzada. "Creo que as medidas normativas que adoptan os Gobernos de carácter xeral non deberían ratificalas os xuíces porque os convertes en colexisladores. Mellor lexislación Mentres nogueira defende a validez do actual marco lexislativo, Aymerich avoga por "un marco legal máis concreto". "Esta situación pon de manifesto as limitacións do modelo de Estado español, unha mestura de Estado centralizado no que o poder xudicial é único e as comunidades autónomas son competentes en materia de saúde pero non teñen competencia para lexislar, o cal é un contrasentido". Teñen competencias pero non dispoñen de ferramentas para lexislar sen o control da xustiza, afirma, "que non está mal, e é unha garantía para os cidadáns, pero debera haber lexislación de maior calidade" que non ofreza "cheques en branco" ás autonomías, motive e xustifique calquera limitación de dereitos. O Supremo decidirá sobre as medidas territoriais A conta atrás para a fin do estado de alarma puxo en marcha a maquinaria normativa de todos os territorios do Estado para avanzar as medidas que van estar en vigor após o 9 de maio. Galiza espera coñecer os detalles da reunión do Consello Interterritorial da próxima tarde, para concretar os pasos que vai dar para controlar a pandemia. Vaino decidir nun Comité Clínico extraordinario esta quinta feira. Porén fontes expertas dese comité asesor e o propio presidente da Xunta, Alberto Núñez Feixoo, xa avanzaron que a situación epidemiolóxica da Galiza apunta cara a unha ampliación dos horarios e "ir deixando sen efecto o toque de recoller". O xefe do Executivo galego salientou o poio do Tribunal Superior de Xustiza da Galiza ás medidas adoptadas no Comité Clínico, co que deberá seguir contando para a autorización dunhas medidas que conta ter dispoñíbeis esta mesma fin de semana. O Supremo resolverá os recursos das autonomías Catalunya xa adiantou que non prolongará o toque de recoller tras a fin do estado do alarma sempre que os indicadores epidemiolóxicos apoien unha mobilidade máis laxa. Pola contra, o presidente da Generalitat Valenciana, Ximo Puig, explicou que volverá pedir o amparo do TSJCV para que ratifique esta medida tras o 9 maio, incluso antes decretar a súa prolongación. Desde Euskadi, o lehendakari Íñigo Urkullo reiterou a súa petición de prorrogar o estado de alarma, mais xa anunciou que de non ir adiante esta sexta feira asinará un decreto para adaptar as medidas preventivas fronte ao coronavirus ás novas circunstancias. A última palabra A este respecto, o Goberno estatal aprobou onte un decreto para regular a xestión da pandemia sen estado de alarma. Entre outras cousas, vai permitir ás autonomías recorrer perante o Tribunal Supremo as decisións que adopten os Tribunais Superiores de Xustiza sobre as restricións que aproben para seguir loitando contra a pandemia. O Executivo abre unha vía para que, a partir do 9 de maio, as comunidades poidan seguir adoptando medidas que supoñan a limitación de dereitos ou liberdades fundamentais. É dicir, non descarta que se poidan manter estas restricións, pero deixa ao Supremo a última palabra respecto diso. O Alto Tribunal terá que responder aos recursos de casación presentados polas autonomías en cinco días hábiles.