“Cando a policía se excede, o poder político e o xudicial encárganse de protexela”

 

Leva unha camisola do movemento post-porno "en homenaxe a Patri", afirma mentres conversamos no bar O 13 de Compostela e follea a banda deseñada que recolle a revista El Jueves sobre Ciutat Morta, o documentario que co-dirixe xunto a Xapo Ortega. Con voz pausada e apurando o almorzo, Xavier Artigas debrúzase para Sermos Galiza sobre o contido do filme e a historia das persoas que o protagonizan. Un relato de torturas, impunidade, dun proceso xudicial sen garantías, racismo, clasismo, homofobia e a fotografía dunha cidade morta creada "para ser consumida". 
 

Ciutat Morta céntrase fundamentalmente en tres das persoas detidas, encarceradas e condenadas polo 4F mais hai unha protagonista que salienta pola súa ausencia. Fálame de Patricia Heras.
Nós nunca a coñecimos persoalmente mais cremos que é a grande vítima desta montaxe. Quixemos que estiver presente no filme malia estar morta. Para dignificala fixémolo através do que mellor a definía e co que máis se identificaba que era a súa poesía. A posición que ocupan os seus poemas axuda a seguir a trama. É un recurso cinematográfico moi lindo que fai que ela estea presente e, ao tempo, facerlle unha homenaxe. 

"Na sociedade na que vivimos, empatizamos máis cunhas vítimas que con outras"

A sensibilidade que se desprende do seu diario, da súa poesía fai que a persoa que olla o documentario empatice moito con ela. Cres que tería a mesma repercusión o caso de non se ter producido o suicidio de Patricia?
Probabelmente non mais iso non significaría que a historia non tiver sido igual de grave, non? Desgrazadamente, na sociedade na que vivimos, empatizamos máis cunhas vítimas que con outras. Cando en Barcelona Esther Quintana perdeu un ollo polo disparo dunha bala de goma falouse moito do tema. Todo o mundo empatizou moito con ela porque era unha muller de mediana idade, acababa de perder o emprego, tivo que volver á casa familiar porque non tiña recursos, estaba na máis absoluta precariedade, non militaba en ningunha organización política nen pertencía a ningún colectivo radical. Que acontece? Antes de Esther Quintana houbo 5 persoas que perderan un ollo mais todas elas tiñan unha estética que facía que a xente non empatizase tanto con elas.  No caso de Patricia, para alén dun xeito de vestir escéntrico, o feito de ser unha estudante de Literatura e unha boa poeta fai que moita xente se tome a serio o seu suicidio. Se tiver sido unha okupa –como quixeron facer crer no xuízo—non tería sido igual. 

Cres que o seu suicidio podería ser considerado un crime?
Bon. O que din sempre as súas amigas é que Patri non foi asasinada por ninguén. Tivo a liberdade de decidir o día da súa morte. É algo que elas respectan moito e coidan un privilexio; un acto de forza e de valentía. Porén, fica claro que Patricia era unha persoa que non estaba ben. Que tiña algúns problemas na súa vida, como os pode ter todo o mundo.  Aínda así se para alén de ter estes problemas se o estado te mete nunha situación que amplifica moitos máis estes problemas, ás veces non che queda moita máis solución.  Neste senso, eu non diría que o Estado asasinou a Patri mais que indirectamente ten unha relación clarísima… diso non hai dúbida. Se a ela non lle tiver acontecido todo iso [proceso 4F] é moi probábel que estiver viva. 

Outro dos relatos en primeira persoa que focan o documentario é o de Rodrigo. O seu desexo de vinganza inicia o documentario. Cando decidístedes comezar con este proxecto que vos motivaba para facelo?
Comezamos no 15M, en Praza Catalunya. Eramos un grupo bastante grande, cubríamos manifestacións, actos… eramos a televisión on-line do movemento 15M en Barcelona. Por algunha razón Xapo e eu comezamos a especializarnos ou a nos obsesionar con casos de represión policial. Quixemos dar voz a esas persoas que sentían impotencia por padeceren abusos policiais e ver como as súas denuncias eran arquivadas inmediatamente. Fixemos moitos vídeos relacionados con isto. Neste contexto falamos de Yassir [el Younoussi], un rapaz marroquí morto baixo custodia dos Mossos d’esquadra no Vendrell e de Juan Pablo Torrija, arxentino que morreu nas mesmas condicións en Girona ou máis recentemente o empresario Juan Andrés Benítez. O caso do 4F tiñamolo moi presente. Faltaba moi pouco para que Rodrigo saíra da cadea e pensamos que era un bon momento para facer un traballo en profundidade sobre o caso. 

"Quixemos dar voz a esas persoas que sentían impotencia por padeceren abusos policiais e ver como as súas denuncias eran arquivadas inmediatamente"

Así as cousas, algunha das persoas detidas, torturadas, encarceradas e condenadas non quixo facer parte da gravación e, de feito, marcharon de Barcelona... por que?
Coido que por motivos obvios. Patri habia pouco que se suicidara e isto, por exemplo, causaba moita dor. Sorprendeunos que a xente quixese falar, non o contrario. A xente precisa un tempo de loito. A respeito das persoas implicadas directamente hai que pensar que este foi un proceso moi longo. Comezou en 2006 e para Rodrigo rematou a finais de 2012. Todos estes anos de xuízo, a incertidume da condena… iso provoca un estrés  que coido pode chegar a ser traumático para moita xente. Alex, por exemplo, o terceiro encarcerado, non quixo falar. Alfredo o mozo que ía con Patricia cando tiveron o accidente e que foi finalmente indultado, viviu ese indulto con moita dor porque ao quedar libre de pena sentía que estaba a prexudicar a Patri pois os dous foran detidos xuntos e xulgados no mesmo xuízo…

Fálame do proceso xudicial…
O máis destacábel do xuízo foi a instrucción. O momento en que se recollen as probas que han de se ter en conta no proceso. A instrucción faina un xuíz e outro xulga. Que aconteceu? Que a xuíza instrutora tiña unha serie de prexuízos sobre as persoas acusadas. Sospeitamos que é unha persoa profundamente clasista. Dalgunha maneira tiña unha idea clara de que esas persoas eran culpábeis porque contaba cun atestado policial que o confirmaba e ao que lle deu creto. Todas as probas que se presentaban e que podían chegar a exculpar a esas persoas a xuíza denegábaas porque consideraba que eran unha manipulación. Hai moitas probas descartadas, entre elas o testemuño do alcalde. A defensa recorría e os seus recursos ían a outro xuíz que ratificaba o decidido pola xuíza instrutora. Finalmente, cando se celebra o xuízo, vai a mans deste mesmo xuíz que estivera revisando as probas. Isto é unha irregularidade moi grande a nivel xudicial porque o xuíz xa coñecía todo o caso logo de lle seren remitidos os recursos. Considérase que foi un xuízo sen garantías suficientes e que só por iso debería reabrirse a causa. Doutra banda, na vista só se tivo en conta o relatado polos mesmos policías que foran denunciados por torturas. 

"Na vista só se tivo en conta o relatado polos mesmos policías que foran denunciados por torturas"

Existe todo un entramado entre o poder xudicial, político e mesmo as FSE… é o propio dun estado democrático e de dereito?
É un híbrido entre unha suposta transición, que foi moi irregular, e un herdo moi claro do franquismo. Hai unha serie de estruturas caciquís que en lugares onde se move moito diñeiro como Barcelona son aínda moito máis evidentes. Hai intereses económicos que son garantidos polo poder político, avalados polo poder xudicial –impregnado tamén destes intereses—e logo á policía outórgaselle unha marxe de autonomía para facer un pouco o que quixer á fin de que sempre estean a disposición para defender estes intereses [económicos]. Cando a policía se excede, o poder político e o xudicial encárganse de protexer esta autonomía da que goza. Para min o peor é o papel dos medios de comunicación que non investigan, que non poñen en dúbida as versións policiais, que non contradín os comunicados políticos… existe un entramado mafioso especialmente en Barcelona que é unha máquina de facer diñeiro. 

Mesmo unha parte do documentario foi censurada. Como aconteceu isto?
Foi unha personaxe cun cargo importante na Garda Urbana de Barcelona. Tentou evitar a emisión do filme. Levouna a xuízo e solicitou que se adoptaran unhas medidas cautelares para evitar a súa emisión. O xuíz considerou que non se podía censurar o documentario completo e determinou a parte que incumbía á persoa denunciante. Decidiu, cautelarmente, retirar  5 minutos. Foi absurdo porque, na actualidade cos medios de difusión que existen eses 5 minutos foron máis visionados que o propio filme. 

Unha das cuestións máis interesantes que fican quizais nun segundo plano na análise do documentariol é a proxección dunha dupla imaxe de Barcelona. A real e a postal turística….
A grande protagonista é a cidade. Contrapomos a idea de cidade morta coa marca Barcelona, un concepto xurdido nos Xogos Olímpicos [1992]. Unha marca é algo que a xente consuma e iso é o acontece aquí. Quen pode consumir unha cidade? Turistas e especuladores inmobiliarios, procuradores financeiros… todas as reformas urbanísticas que se fan en Barcelona van encamiñadas a consolidar esta marca. É dicir, que a cidade se poida vender mellor. A cidade deixa, neste senso, de ser un espazo de convivencia para pasar a ser unha fábrica que xera beneficios. Desde esta perspectiva molesta que a xente estea tirada no chan ou simplemente vagando. Malia o aspecto fermoso que poida ter, Barcelona tornouse nun espazo cada vez máis difícil para quen quere vivir nela, mentres para os turistas é un lugar encantador. Através dun poema de Patri xeramos a metáfora da cidade morta [Ciutat Morta]. 

"Quen pode consumir unha cidade? Turistas e especuladores inmobiliarios, procuradores financeiros…"

Ciutat morta narra torturas, abuso de autoridade, manipulación... mais tamén racismo e clasismo. Un tema sobre o que traballas en Idrissa, crónica dunha morte calquera.
Seguindo a nosa liña, gostamos de facer comedias [ri], quixemos seguir abordando a mesma temática con algo que tamén aconteceu na cidade mais que toca algo que, embora aparecer tamén no caso 4F, aquí xa é máis explícito: o racismo institucional. O que falabamos antes, que as vítimas, segundo o caso, espertan máis ou menos simpatía. O caso de Idrissa é o dun rapaz de 21 anos que morre baixo custodia policial, na noite de reis de 2012. Da súa morte ninguén se enterou. Non se deron explicacións de por que morreu e á cidadanía élle indiferente porque era unha persoa indocumentada, que non nacera en Barcelona. Para nós é un caso claro de violencia policial que remata en morte polo que quixemos incomodar ao cidadán ben pensante de Barcelona e violentalo por non terse preocupado por esa morte e non ter feito nada para evitala. Através diso queremos falar da realidade migratoria mais pondo o foco non nos migrantes senón na responsabilidade que temos como cataláns ou europeos sobre o tema do control migratorio. Non hai que esquecer que o noso benestar e prosperidade depende totalmente de relacións post-coloniais que temos con países africanos. Asemade, abordamos os CIES, estes espazos que non son cárceres mais nos que están presas persoas pola súa orixe étnica ou xeográfica. O único caso que historicamente se coñeceu de centros semellantes foron os campos de concentración. Idrissa quere que a xente no Estado español sexa consciente de que en pleno século XXI mantemos campos de concentración e que á xente iso non lle importa unha merda.