O atraso asistencial urxe transparencia e criterios de saúde

A Lei de garantías de prestacións sanitarias da Galiza, aprobada polo Goberno da Xunta en decembro de 2013, estabelece que "os pacientes que requiran atención sanitaria hospitalaria, de carácter programado e non urxente, no ámbito do sistema público de saúde" terán garantida esa atención no tempo máximo de 60 días cando se trate dunha intervención cirúrxica e de 45 no caso ben dunha consulta especializada ben de probas diagnósticas ou terapéuticas. O tempo medio de espera para unha operación cirúrxica a finais de 2020 foi, segundo os datos divulgados polo Servizo Galego de Saúde en xaneiro deste ano, de 72,6 días despois de chegar aos 100 no mes de xuño "tras o período de total confinamento" marcado polo primeiro decreto do estado de alarma. Porén, a demora para unha intervención cirúrxica na Galiza a decembro de 2020 foi 18 días superior á rexistrada un ano antes, con 35.819 doentes á espera dunha operación, sen grandes diferenzas a respecto dos números de 2019. Para as primeiras consultas de enfermidade no conxunto dos hospitais do Sergas, o tempo medio de agarda a finais de 2020 situouse en 49,3 días, oito máis que o ano anterior, tamén por riba do límite que exixe a lei. Os rexistros do Sergas computan, ademais, o tempo medio de espera para probas diagnósticas segundo o tipo de estudo requirido. Así, a demora esténdese, de media, durante 94,5 xornadas para probas de radioloxía e alcanza os 154,3 días no caso de ter que facer unha endoscopia con 61.387 e 9.596 pacientes en agarda respectivamente. Son, en todo caso, datos referidos a pacientes en espera estrutural: aqueles que nun momento dado están pendentes de ser intervidos e cuxa demora "é atribuíbel á organización e aos recursos dispoñíbeis". Así o recolle o decreto polo que se estabelecen as medidas para o tratamento homoxéneo da información sobre as listas de espera en todo o Estado e que define tamén as esperas non estruturais, sobre as que non hai ningunha información. Luces e sombras da espera hospitalaria "As listas de espera teñen tres elementos chave", explica a Nós Diario Manuel González Moreira, voceiro de CIG-Saúde en Vigo e integrante da plataforma SOS Sanidade Pública. "Dunha banda, os pacientes aos que se decidiu facer unha actividade, ben sexa cirúrxica ben unha exploración complementaria, que quedan nunha lista agarda pendentes de aviso". O tempo que poden estar aí é indeterminado, aclara. A esta lista engade a da espera estrutural "formada por pacientes programábeis e que poden ser citados para actividade que se lle solicitou". Por último, estaría a lista de doentes en espera non estrutural, na que se atopan, moitas veces sen sabelo, persoas cuxas citas "non son programábeis por distintas razóns". Unha moi habitual, sinala González Moreira "é que rexeiten facer a proba ou a intervención que lles corresponde nunha clínica privada", mais tamén poden acabar nese rexistro paralelo por motivos clínicos que desaconsellan calquera actuación ou por unha solicitude de aprazamento. O problema fundamental, apunta Manuel González Moreira, "é que non sabemos que pasa previamente con ese listado á espera de ser convocado e non sabemos que pasa coa lista non estrutural, xa que non hai datos". Opacidade É unha cuestión de transparencia, concorda Fernando Abraldes, presidente da Asociación de Pacientes e Usuarios do Hospital Clínico de Santiago (CHUS). "Os datos que se publican sempre non responden á realidade. E o Consello de Contas da Galiza xa o advertiu: os pacientes en espera non estrutural non se reflicten nas estatísticas, e estima que son até 50% dos que figuran nas listas estruturais, polo que habería que incrementar nun 50% as persoas en lista de espera". Xa en 2010 o Consello de Contas chamou a atención sobre as situacións de exclusión da espera de carácter estrutural, que deben estar "debidamente documentadas, controlando adecuadamente a súa transitoriedade con obxecto de garantir a súa xustificación e a representatividade", xa que a efectos de cómputo producen "unha redución tanto do número de pacientes como do tempo medio de espera nos datos que son obxecto de información pública". Na mesma liña, este organismo público convidaba a Administración a estabelecer un procedemento claro, suxeito a "criterios éticos" que "defina como un paciente en espera non estrutural por rexeitamento dun centro alternativo volve ser programado para ser intervido". Agora mesmo, indica González Moreira, "non sabemos cales son os criterios para que os doentes volvan ás listas estruturais nin o tempo que van pasar aí". A maioría, di, non regresa até despois dunha reclamación. Os efectos da pandemia Os últimos datos publicados polo Sergas referidos ao atraso asistencial acumulado nos hospitais da Galiza recollen o efecto da pandemia, uns meses durante os que "houbo menos actividade ordinaria", afirma Manuel González Moreira e "se trasladou temor á xente para que non acudise aos servizos asistenciais", engade Fernando Abraldes. En consecuencia, a demanda de atención minguou e con ela, a solicitude de probas complementarias, de novos diagnósticos e de actividade cirúrxica, cuxo efecto se reflicte non so nas listas de agarda, baleiradas desta carga que se deixou de asumir, senón tamén na saúde das persoas. "As listas de espera responden a unha realidade inventada", recalca Abraldes, xa que os datos publicados "encobren a demanda asistencial real", negándolle aos pacientes información clara sobre a súa situación de espera e sen considerar sequera o seu grao de prioridade, apostila. "Os tempos de demora son ficticios. A metodoloxía que se emprega é opaca e tramposa e non atende ás necesidades asistencias reais da poboación" que se manteñen malia caer a demanda a raíz da pandemia, con graves consecuencias para a saúde. Agarda e calidade de vida Recuperar todo o que non se fixo é moi complicado, máis cando non todos os servizos están aínda normalizados, advirte González Moreira. "Vai levar tempo recuperar o que non se fixo". E facelo nas mellores condición para os pacientes esixirá considerar máis criterios que o da gravidade que estabelece a Lei de garantías, "porque a gravidade non é o único que condiciona a calidade de vida dos doentes. Unha persoa que precisa unha prótese non vai morrer porque non lla poñan en tres, seis ou nove meses, pero esa espera prolongada vai repercutir na súa calidade de vida". É por iso que reclaman acabar coa opacidade das listas non estruturais, facelas públicas e empezar a valorar as intervencións e as actuación sanitarias en todas as súas dimensións, co obxectivo de non agravar a saúde dos doentes nin incrementar tempos de espera inxustos nos que caen, sen sabelo, quen rexeita ou adía a súa intervención, sumando á espera estrutural a demora non estrutural, incerta e oculta. Defensor do doente Neste sentido, a Asociación Defensor do Paciente revelou os seus propios datos agarda e atraso no sistema sanitario galego. Segundo as súas estimacións, o tempo medio de espera para someterse a unha cirurxía na Galiza ascendeu en 2020 até os 101 días, con 36.580 galegos e galegas pendentes dunha intervención. No seu informe anual sinala "os recortes orzamentarios, a falta de persoal sanitario e o feche de camas" adoptados "en toda a rede do Sergas" durante a pandemia "pola escaseza de recursos" ademais de lamentar a deriva de "diñeiro público cara a hospitais privados" e a sobrecarga da Atención Primaria.